Sermaye Piyasası Faaliyetleri Bağlamında Yatırımcı

Dr. Hatice Ebru Töremiş
Konu Başlıkları
- Yatırım Hizmet ve Faaliyetlerinden Yararlanan Yatırımcıların Sermaye Piyasası Mevzuatı Kapsamında Korunması ve Bu Korumanın Eksik Kalan Yanları
- Yatırım Hizmet ve Faaliyetlerinden Yararlanan Yatırımcıların Tüketici Sıfatının Tespiti
- Yatırımcıların Tüketici Sıfatını Tayin Etmede Müşteri Sınıflandırmasının Rolü
- Tüketici Hukukunun Sermaye Piyasası Faaliyetlerinden Yararlanan Yatırımcılara Uygulanabilirliği
İÇİNDEKİLER
İçindekiler
Önsöz 5
Kısaltmalar 13
Giriş 17
Birinci Bölüm
SERMAYE PİYASASI FAALİYETLERİNİN TANITILMASI VE
BU FAALİYETLERDEN YARARLANAN YATIRIMCININ
SERMAYE PİYASASI MEVZUATI KAPSAMINDA KORUNMASI
I. SERMAYE PİYASASI FAALİYETLERİNİN TANITILMASI 21
A. Sermaye Piyasası Faaliyetlerine İlişkin Kavramsal Çerçeve 21
1. Sermaye Piyasaları, Borsalar, Teşkilatlanmış Diğer Pazar Yerleri ve Tezgahüstü Piyasalar 21
2. Sermaye Piyasası Faaliyetleri 26
3. Sermaye Piyasası Kurumları 27
a. Genel Olarak 27
b. Yatırım Kuruluşları 29
c. Portföy Yönetim Şirketleri 34
d. Kolektif Yatırım Kuruluşları 35
4. Sermaye Piyasası Araçları 37
a. Tanımı 37
b. Mal Olarak Sermaye Piyasası Araçları 41
i. Kaydi Sermaye Piyasası Araçlarının Mal Olma Niteliği 41
ii. Kaydileştirilmemiş Sermaye Piyasası Araçlarının Mal Olma Niteliği 47
5. Yatırımcı 48
B. Sermaye Piyasası Faaliyetlerine İlişkin Hukuki Çerçeve 50
1. Sermaye Piyasası Kanunu 50
2. Yatırım Hizmet ve Faaliyetleri ile Yan Hizmetlere İlişkin İkincil Mevzuat 52
3. Genel Hükümler 54
C. Yatırım Hizmet ve Faaliyetleri 58
1. Aracılık Faaliyeti 59
a. Genel Olarak 59
b. Alım Satım Aracılığı Faaliyeti 60
c. Halka Arza Aracılık 65
i. Tanımı ve Türleri 65
ii. Halka Arza Aracılık Faaliyeti Yürütmeye Yetkili Kuruluşlar 67
iii. Halka Arza Aracılık Faaliyetinin Kapsadığı Hizmetler 67
2. Bireysel Portföy Yöneticiliği Faaliyeti 70
3. Kolektif Portföy Yöneticiliği Faaliyeti 71
4. Yatırım Danışmanlığı Faaliyeti 72
5. Saklama Faaliyeti 73
6. Çok Taraflı Alım Satım Sistemlerinin, Borsa Dışı Diğer Teşkilatlanmış Piyasaların İşletilmesi 76
D. Yan Hizmetler 77
II. YATIRIM HİZMET VE FAALİYETLERİNDEN YARARLANAN YATIRIMCILARIN SERMAYE PİYASASI MEVZUATI KAPSAMINDA KORUNMASI VE BU KORUMANIN EKSİK KALAN YANLARI 79
A. Genel Olarak Sermaye Piyasalarında Yatırımcıyı Korumaya Yönelik Düzenleme Yaklaşımları 79
B. Yatırım Hizmet ve Faaliyetlerinden Yararlanan Yatırımcıların Korunmasına İlişkin Düzenlemeler 81
1. Yatırım Kuruluşlarının Tabi Oldukları İş Kuralları 81
a. Genel Olarak 81
b. Çerçeve Sözleşme Akdetme Yükümlülüğü 83
c. Müşteri Emrini En İyi Şekilde Gerçekleştirme Yükümlülüğü 86
d. Özen ve Sadakat Borcu Çerçevesinde Hareket Etme Yükümlülüğü 87
e. Basiretli Bir Tacir Gibi Davranma, İşin Gerektirdiği Mesleki Dikkat ve Özeni Gösterme, Bu Kapsamda Gerekli Önlemleri Alma Yükümlülüğü 90
f. Faaliyetlerini Sürdürmeleri İçin Sahip Oldukları Kaynakları Etkin Bir Biçimde Kullanma Yükümlülüğü 91
g. Bilgilendirme, Açıklama ve Şeffaflığı Sağlama Yükümlülüğü 91
2. Uygunluk Testi 95
3. Yerindelik Testi 97
4. Yatırım Kuruluşlarının Müşteri Varlıkları Üzerinde Yetkisiz Şekilde Tasarruf Etmelerini Önlemeye Yönelik Düzenlemeler 98
5. Yatırım Kuruluşlarının Mali Durumlarına İlişkin Düzenlemeler 101
6. Yatırımcı Tazmin Mekanizmaları 103
a. Genel Olarak 103
b. Tazminin Kapsamına İlişkin Düzenlemeler 104
7. Tedrici Tasfiyeye İlişkin Düzenlemeler 106
8. Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yöntemlerine İlişkin Düzenlemeler 108
9. İç Denetim ve Kontrol Mekanizmalarına İlişkin Düzenlemeler 110
10. Yatırım Danışmanlığı ve Portföy Yönetimi Özelinde Öngörülen Diğer Korumalar 111
C. Sermaye Piyasası Mevzuatı ile Yatırımcılara Sağlanan Korumaların Eksik Yönlerinin Tespiti 114
İkinci Bölüm
SERMAYE PİYASASI FAALİYETLERİNDEN YARARLANAN YATIRIMCILARIN KORUNMASINA İLİŞKİN YENİ YAKLAŞIMLAR IŞIĞINDA
YATIRIMCILARIN TÜKETİCİ NİTELİĞİ
I. YATIRIM HİZMET VE FAALİYETLERİNE İLİŞKİN DÜZENLEMELERİN GÖZDEN GEÇİRİLMESİNDE 2008 FİNANSAL KRİZİNİN ETKİSİ VE ULUSLARARASI DÜZENLEMELERE YANSIMASI 121
A. Genel Olarak 121
B. AB Düzenlemelerinde Krizin Yansımaları 123
C. ABD Düzenlemelerinde Krizin Yansımaları 126
II. FİNANSAL KRİZİN ARDINDAN YATIRIMCININ KORUNMASINA İLİŞKİN OLARAK GÜNDEME GELEN YENİ MODEL ARAYIŞLARI 128
A. Genel Olarak 128
B. Davranışsal Finans Çerçevesinde Yatırımcının Korunması Yaklaşımı 128
C. Yatırımcının Korunmasının Finansal Tüketicinin Korunması Kapsamında Ele Alınması Yaklaşımı 132
III. YATIRIMCININ TÜKETİCİ OLARAK NİTELENDİRİLEBİLİRLİĞİ SORUNUNUN ORTAYA ÇIKIŞI 133
IV. YATIRIMCININ KORUNMASINDA TÜKETİCİ HUKUKU ODAKLI YAKLAŞIMIN TÜRK MEVZUATINA YANSIMASI 135
A. Finansal Tüketici Kavramının Kullanılmaya Başlanması ve Finansal Tüketiciye İlişkin Eylem Planları 135
B. Finansal Hizmetlere İlişkin Mesafeli Sözleşmelerle İlgili Düzenlemeler 137
V. YATIRIM HİZMET VE FAALİYETLERİNDEN YARARLANAN YATIRIMCILARIN TÜKETİCİ SIFATININ DEĞERLENDİRİLMESİ 139
A. TKHK Uyarınca Tüketici Kavramı 139
1. TKHK'nın Kapsamı ve Tüketici İşlemleri 139
2. TKHK Kapsamında "Tüketici" 143
a. Tüketici Tanımı ve Unsurları 143
b. Tüzel Kişilerin Tüketici Vasfı 149
i. Tüzel Kişilerin Tüketici Tanımının Kapsamına Girmesi 149
ii. Özel Hukuk Tüzel Kişilerinin Tüketici Vasfı 151
iii. Kamu Hukuku Tüzel Kişilerinin Tüketici Vasfı 159
c. Adi Ortaklıkta ve Gizli Ortaklıkta Tüketici Vasfı 160
B. Yatırım Hizmet ve Faaliyetleri Bağlamında Yatırımcıların Tüketici Sıfatı 162
1. Genel Olarak 162
2. Yatırım Hizmet ve Faaliyetinden Yararlanmak Suretiyle Sermaye Piyasalarında Üçüncü Kişilerle Yapılan İşlemlerde Yatırımcıların Tüketici Sıfatı 163
3. Yatırım Hizmet ve Faaliyetinden Yararlanan Yatırımcıların Tüketici Sıfatı 166
a. Yatırımcıların Tüketici Sıfatını Tayin Etmede Müşteri Sınıflandırmasının Rolü 166
i. Müşteri Sınıflandırması Kuralları 166
ii. Yatırımcıların Tüketici Sıfatının Müşteri Sınıflandırması Kurallarından Yararlanılarak Tayin Edilmesi 172
b. Profesyonel Müşterilerin Tüketici Sıfatı 175
c. Genel Müşterilerin Tüketici Sıfatı 182
4. Yatırım Hizmet ve Faaliyetlerinin Türleri Bakımından Yatırımcının Tüketici Sıfatının Değerlendirilmesi 184
a. Genel Olarak 184
b. Aracılık Faaliyetleri Bakımından 184
i. Alım Satım Aracılığı Bakımından 184
ii. Halka Arza Aracılık Bakımından 188
c. Yatırım Danışmanlığı Faaliyeti Bakımından 194
d. Portföy Yöneticiliği Faaliyeti Bakımından 198
e. Saklama Faaliyeti Bakımından 203
f. Çok Taraflı Alım Satım Sistemlerinin ve Borsa Dışı Diğer Teşkilatlanmış Pazar Yerlerinin İşletilmesi Bakımından 207
5. Konuya İlişkin Yargıtay Kararları 209
a. Genel Olarak 209
b. Yargıtay 11. Hukuk. Dairesi'nin 23.6.2016 Tarih ve E. 2016/90, K. 2016/6987 Sayılı Kararı 209
c. Yargıtay 11. Hukuk Dairesi'nin 8.3.2017 Tarihli ve E. 2017/692, K. 2017/1363 Sayılı, 22.6.2017 Tarihli ve E. 2017/2141, K. 2017/4020 Sayılı ve 12.6.2018 Tarih ve E. 2016/13442, K.2018/4450 Sayılı Kararları 211
d. Yargıtay Hukuk Genel Kurulu'nun 16.5.2018 Tarih ve E.2017/22, K.2018/1102 Sayılı Kararı 213
C. Yatırım Hizmet ve Faaliyetleri Benzeri Bir Faaliyet Olarak Kitle Fonlaması Bağlamında Yatırımcıların Tüketici Sıfatı 220
1. Kitle Fonlamasına İlişkin Hukuki Çerçeve 220
2. Kitle Fonlama Platformları Aracılığıyla Yatırım Yapan Kişilerin Tüketici Sıfatı 222
Üçüncü Bölüm
TÜKETİCİ HUKUKUNUN SERMAYE PİYASASI FAALİYETLERİNDEN YARARLANAN YATIRIMCILARA UYGULANABİLİRLİĞİ
I. TKHK VE SPKn'NİN AMAÇLARI YÖNÜNDEN KARŞILAŞTIRILMASI 229
A. TKHK'nın Amacı 229
B. SPKn'nin Amacı 231
C. Amaçları Bağlamında TKHK ve SPKn'nin Düzenleme Farklılığı 232
II. SERMAYE PİYASASI MEVZUATI DÜZENLEMELERİNİN SERMAYE PİYASASI KURUMU İLE MÜŞTERİSİ ARASINDAKİ ÖZEL HUKUK UYUŞMAZLIKLARINA DOĞRUDAN UYGULANABİLİRLİĞİ 233
III. TKHK'NIN YATIRIM HİZMET VE FAALİYETLERİ BAĞLAMINDA UYGULAMA ALANI BULABİLECEK HÜKÜMLERİ 240
A. Haksız Şartlara İlişkin Düzenlemelerin Yatırım Hizmet ve Faaliyetleri Bağlamında Uygulanabilirliği 240
1. Genel Olarak Genel İşlem Koşulları ve Haksız Şartlar 240
2. Genel İşlem Koşulları ve Haksız Şartların Denetlenmesi 242
3. Haksız Şartların Yaptırımı 248
4. Genel İşlem Koşulları ve Haksız Şartlar ile Çerçeve Sözleşme İlişkisi 249
a. Çerçeve Sözleşme Hükümlerinin Genel İşlem Şartı Kapsamında Değerlendirilmesi 249
b. Haksız Şart Olarak Değerlendirilemeyecek Çerçeve Sözleşme Hükümleri 255
B. Ayıplı Hizmet ve Ayıplı Hizmetten Sorumluluğa İlişkin Hükümlerin Yatırım Hizmet ve Faaliyetleri Bağlamında Uygulanabilirliği 258
1. Ayıplı Hizmet Kavramı 258
2. Yatırım Hizmet ve Faaliyetlerinde Ayıptan Sorumluluk 259
a. Yatırım Hizmet ve Faaliyetlerinin Sunulmasında Ayıp Kavramı 259
b. Ayıplı Yatırım Hizmet ve Faaliyetinden Yararlanan Tüketicinin Hakları 262
i. Tüketicinin Seçimlik Hakları 262
ii. Yatırım Hizmet ve Faaliyetlerinin Ayıplı İfası Halinde Sözleşmeden Dönme Hakkının Kullanılabilirliği 264
c. Ayıplı Yatırım Hizmet ve Faaliyetinden Doğan Sorumluluğun Tabi Olduğu Zamanaşımı Süresi 268
C. Finansal Hizmetlere İlişkin Düzenlemelerin Yatırım Hizmet ve Faaliyetleri Bağlamında Uygulanabilirliği 268
1. Finansal Hizmetlere İlişkin Mesafeli Sözleşme Kavramı 268
2. Finansal Hizmetlere İlişkin Mesafeli Sözleşme Kapsamına Giren Yatırım Hizmet ve Faaliyetlerinin Belirlenmesi 270
3. Kripto Varlıkların Alım Satımına İlişkin Mesafeli Finansal Sözleşmelerin Durumu 273
a. Kripto Varlıklar ve Hukuki Nitelikleri 273
b. Kripto Varlık Alım Satımının ve Bu Kapsamda Akdedilen Mesafeli Sözleşmelerin Tüketici Mevzuatı Karşısındaki Durumu 281
4. Mesafeli Finansal Sözleşmelere İlişkin Düzenlemelerin Yatırım Hizmet ve Faaliyetlerine Uygulanabilirliği 282
a. Bilgilendirme Yükümlülüklerine İlişkin Düzenlemelerin Uygulanabilirliği 282
b. Cayma Hakkına İlişkin Düzenlemelerin Uygulanabilirliği 286
i. Cayma Hakkı Kullanımına İlişkin Tüketici Mevzuatı Düzenlemeleri 286
ii. Cayma Hakkının Kullanılamayacağı Sözleşmelerin Yatırım Hizmet ve Faaliyetleri Bağlamında Akdedilen Sözleşmeler Kapsamında Değerlendirilmesi 289
D. Ticari Reklam ve İlanlara İlişkin Düzenlemelerin Yatırım Hizmet ve Faaliyetleri Bağlamında Uygulanabilirliği 291
1. Ticari Reklam ve İlanlara İlişkin Tüketici Mevzuatı Düzenlemeleri 291
2. Ticari Reklam ve İlanlara İlişkin Tüketici Mevzuatı Düzenlemelerinin Yatırım Hizmet ve Faaliyetlerine Uygulanabilirliği 293
3. Aldatıcı Reklam Yoluyla Pazarlanan Yatırım Hizmet ve Faaliyetlerine Karşı Tüketicinin BK ve TTK Uyarınca Korunması 296
4. Aldatıcı Reklam Yoluyla Pazarlanan Yatırım Hizmet ve Faaliyetlerine Karşı Tüketicinin İdari Denetim Mekanizması ile Korunması 301
E. Uyuşmazlıkların Çözümüne İlişkin Düzenlemelerin Yatırım Hizmet ve Faaliyetleri Bağlamında Uygulanabilirliği 302
1. Tüketici Mahkemelerinin ve Tüketici Hakem Heyetlerinin Görev Alanına İlişkin Düzenlemeler 302
a. Tüketici Mahkemelerinin Görev Alanı 302
b. Tüketici Hakem Heyetlerinin Görev Alanı 305
2. Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yöntemleri ve Tüketici İşlemlerinden Doğan Uyuşmazlıklarda Uygulanabilirliği 307
a. Genel Olarak Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yöntemlerinin Uygulanabilirliği 307
b. Dava Şartı Arabuluculuğun Uygulanabilirliği 309
c. Yatırım Hizmet ve Faaliyetlerinden Doğan Uyuşmazlıklarda Tüketici Mevzuatının Uyuşmazlık Çözümüne İlişkin Düzenlemelerinin Uygulanabilirliği 313
Sonuç 317
Kaynakça 325
Kavram Dizini 341