Bozoğlan Destanı

Orta Asya'daki en yaygın ortak destanların başında gelen Bozoğlan Destanı, aynı zamanda Yusuf Ahmet Destanı olarak bilinir. Tarz olarak Köroğlu Destanı'nın devamı niteliğindedir ve içinde Köroğlu'na atıf vardır. Harezm çevresinde türediği anlaşılan destanın içeriği yakın zamanlara, İran'da Safevi hâkimiyeti sonrasına işaret etse ve çok sayıda hükümdarın adı geçse de, destan kahramanlarına bakarak bir tarihleme yapmak mümkün gözükmemektedir, zira bu hükümdarların hiçbiri tarihte bilinmez. Sadece düşman ülke "Mısır"ın hükümdarı Güzel Şah'ı Safevi Şah İsmail olarak teşhis edebiliyoruz. Anlatı esas olarak, Bozoğlan Han'ın yeğeni olan Yusuf ve Ahmet adındaki Türkistanlı iki yiğidin Mısır'da esir düşmeleri ve sonra kurtulmaları üzerinedir. Dolayısıyla Orta Asya'nın Türkmen ve Özbekleri ile Safevi İran'ı arasındaki mücadele destana yansımıştır.

Destanın, Türkmenistan'dan Doğu Türkistan'a kadar daha önce yayımlanan veya derlenen çeşitli nüshaları bilinmekteydi ancak ilk kez Fergana bölgesinden elyazması bir nüshası bulundu. Üstelik iç kısımlarda karışıklık olsa da, baştan sona kopukluğu olmayan nadir bir nüsha olarak kayda girdi. Rusların Hokand Hanlığını işgali sırasında yakılan kitaplar arasından kurtarılıp bir sandığa konan eser, yüz elli yıl sonra gün yüzüne çıkartılarak, son Hokand hanının vezirinin soyundan gelen Momuncan İsabaev tarafından Türk araştırmacılara yayımlanmak üzere teslim edildi. Geç dönem Çağatay lehçesinde yazılan bu değerli destan metnini Türkiye Türkçesine aktarmak ve yayımlamakla, onu ateşler arasından alıp kurtaranlara karşı görevimizi yerine getirdiğimizi düşünüyoruz.