Cehanname

10. yüzyıl başlarında Karahanlılar'ın başkenti olan Kaşgar, büyük gelişim göstermiş, bilim ve kültür açısından önemli bir merkez hâline gelmişti. Kaşgarlı Mahmud (1008-1102) ve Yusuf Has Hacib (1017-1077) gibi birçok büyük âlim ve filozof Türk edebiyatı için de özel bir konuma sahip olan Kaşgar'daki kültür muhitinin gelişmesinde etkili olmuştu.

Kültür muhitine katkısı olan ve Mirza Muhammed Haydar Duğlat (1500-1551) adıyla bilinen Mirza Haydar Köregan, Kaşgar hâkimlerinden Duğlat Emir'in ailesine mensuptur. Babur Şah'ın kuzenidir. Rütbeli bir askerdir, Keşmir'in hâkimidir ve aynı zamanda tarihçidir. Duğlat'ın 1521-1546 yılları arasında Doğu Türkistan'da gerçekleşen olayları Fars dilinde anlattığı eseri Târîh-i Reşîdî, Dîvânu Lügâti't-Türk ile Kutadgu Bilig'den sonra o coğrafyaya ait en önemli eser addedilir.

Mirza Haydar'ın uzun zamandan beri bilinmeyen bir diğer önemli eseri ise Çağatay Türkçesi ile mesnevi şeklinde kaleme aldığı Cehânnâme destanıdır. Destanın iki nüshası bilinmektedir. Kaşgar nüshası 1986'da Arap harfleriyle Urumçi'de, Berlin nüshası 1999'da Özbekistan'da, 2006'da Kazakistan'da Kiril harfleriyle yayınlanmıştır. Bu çalışmada ise Kaşgar ve Berlin nüshaları karşılaştırılarak Cehânnâme destanının metni tespit edilmiştir. Böylece elinizdeki bu kitap, Cehânnâme'nin bilim dünyasına takdim edildiği 1937'den bu yana iki nüshası karşılaştırılmak suretiyle Latin alfabesiyle yapılan ilk yayın olmaktadır.