Hazine ve Kamu Finansmanı ( Devlet Neden ve Nasıl

Elimizde Hakan ÖZYILDIZ' ın öğretici, düşündürücü ve ufuk açıcı kitabı var. Nadir bir meslek birikimi ile iç içe olgunlaşmış bir düşünce kapasitesinin ürünü. Eğer iktisat, maliye, finans dünyasının mensubu, meraklısı değilseniz ve kitabı şöyle bir karıştırmakla yetinirseniz, yetinir de (içindeki bilgilere aşina olmamaktan ötürü) okumaya niyetlenmezseniz çok şey kaçıracaksınız. Çünkü, Hakan ÖZYILDIZ bugünü anlatırken, okuyucuyu yarın ne olacağını düşünmeye götürüyor. Daha doğrusu, bir üslup içinde, yarının sorumluluğuna çağırıyor. Okuyucu kitabı bitirip kapağını kapattığı zaman öğrendiklerini bir kenara yazarak, belki yeniden okuyarak, ÖZYILDIZ gibi yeni bir ufuk arayışına çıkacaktır.

Hakan ÖZYILDIZ bize Hazineyi anlatıyor. Bilmemiz gerektiği için anlatıyor. Kamu finansmanı başlığı ile anlattığının esası, devletin ve ekonominin taşıyıcı kolonlarından belki de en önemlisi olan Hazinedir. Cumhuriyetin ana kolonu olan Hazinenin son yıllarının fotoğrafını görüyoruz. Fotoğraf bize iki kapı açıyor: Devlet ve ekonomi. İlk kapıdan girince Cumhuriyet Hazinesinin kuruluşu, gelişmesi ve bugünkü çözülüşünü görürüz. İkinci kapı, ilkiyle iç içe, nasıl bir iktisat politikasına bakıyoruz, bunu gösterir. ÖZYILDIZ'ın anlamamız gereken büyük sorusu şudur: Bugüne nereden geldik ve neredeyiz? Ve yakın gelecekte bizi neler beklemektedir? Yetkili gözle bakalım, diyor.

Önce kuruluşu hatırlayalım ki, bugüne nasıl bakacağımızı bilelim. Kuruluşun Hazinesi Cumhuriyetin devletini inşa etmenin güvencesi idi. Onu sağlam tutmak, koruyup gelişmesini gözetmek için, kısacası, toplumun gönenci için şart olan mali sorumluluğun sahibi idi. Bu görev, aynı anlayışı ülkenin siyaset topluluğundan ve siyasal karar sahiplerinden de bekler. Bir canlı organizma gibi, bu bekleyişle soluk alıp verir. Hazinenin rahat soluk alıp vermesi, ritminin aksamaması devleti sağlıklı tutar ki bunda her şeyden önce siyasal iktidarın karakteri önem taşır. Hakan ÖZYILDIZ, Hazinenin "her iktidara para sağlayacak kese olmadığını" bu nedenle vurguluyor.

ÖZYILDIZ gerçekçidir. Şöyle bakıyor: Cumhuriyetin Hazinesi öz gelir kaynaklarıyla toplum için harcama yapabilen bir devlet yapısına göre kurulmuştur. Bunun finansman araçları da böyle bir devlet ekonomisinin 'kamu'suna göre şekillenmiştir.

'Kuruluş'ta Ortodoks çizgi esastır. Bütçe denk olacaktır. Bu Hazine için siyasetten gelecek ana teminattır. Bütçesi denk olamayan bir Cumhuriyet kurulamaz, çöker. Bütçesi denk olamayan bir devlet açıklarını ancak dış borçlanma ile kapatma yoluna gider. Osmanlı devleti 19. Yüzyılda böyle yaptı ve bitti. Borçlanmayı ancak maddi varlıklarından vazgeçerek yapabiliyordu. Toplumun gelir düzeyi düşük kaldığı için, borç ödeyecek yeterli kaynak yaratamıyordu. Borç için topraklarını verdi. Hazinesi (bütçesi ile birlikte) alacaklıların eline geçti.[1]

Cumhuriyetin 'dış borçla işlememek' esası işin püf noktasıdır. Kapitalizmi gelişmemiş, başta bankacılık kurumsal yapıları oluşmamış bir ekonomide içborç ise ciddi bir kaynak yaratamaz. (Osmanlı devletinin son nefesinde başvurduğu başarısız 1918 'istikraz'ının tasfiyesini Cumhuriyet yapmıştı.) 1930'ların sanayi hareketinin önemli bir, iki yatırımı dışında, iç borç ancak İkinci Dünya Savaşının olağan üstü koşullarında, savunma için başvurulan ve 1945'i izleyen yıllarda tasfiye edilen bir yoldan ibaretti. Kısacası, Osmanlı devletinden miras olarak hazır kaynak yerine borç yükü devralmış olan Cumhuriyetin ekonomide 'sağlam finansman'ı ilke edinmiş olması tek akılcı yoldu. Hazine açısından da kuruluşun koşulları içinde şekillenen bu dönem 1950'lerde sona erdi.