Merkeziyetsiz Otonom Organizasyonlar (DAOlar) ve Dijital Şirketler

DAOların hukuki statüsü, dijital şirket modelleri olarak hem ulusal hem de uluslararası düzeyde önemli bir tartışma alanı oluşturmaktadır. Merkeziyetsizlik ilkesi üzerine inşa edilen bu yapılar, geleneksel şirket modellerinden farklı olarak tüzel kişilik kazanımı, hukuki sorumluluk, vergilendirme, yönetişim ve oylama mekanizmaları açısından mevcut yasal düzenlemelerle uyum sağlamakta güçlük çekmektedir. Tokenizasyon ve kripto varlıkların bu yapılar içindeki yeri ise oldukça önem arz etmektedir. Türk hukuku kapsamında, DAOların hukuki zemini büyük ölçüde belirsizliğini korumakta, bu durum sürdürülebilir işleyişlerini ve uluslararası kabul görmelerini sınırlandırmaktadır.
DAOların teknik altyapısı ve organizasyonel yapısındaki sorunlar, bu yapıların hem teknolojik hem de hukuki boyutlarının bütüncül bir yaklaşımla ele alınmasını gerektirmektedir. Blockchain tabanlı sistemlere ve akıllı sözleşmelere dayalı mekanizmalar şeffaflık, güvenlik ve esneklik gibi avantajlar sunsa da ölçeklenebilirlik ve siber güvenlik gibi konularda çeşitli riskler barındırmaktadır. Bu yapıların metaverse, yapay zekâ, kuantum hesaplama gibi alanlarla uyumlu olması da diğer bir sonuç olarak ortaya çıkmaktadır. Hukuki açıdan ise, merkezi bir otoriteden bağımsız yapıları nedeniyle tüzel kişilik kazanımı ve vergisel yükümlülüklerin yerine getirilmesi gibi temel unsurlar yetersiz kalmaktadır. Türk hukuku özelinde, mevcut anonim ve limited ve adi şirket türleri ile diğer organizasyon yapıları DAOların ihtiyaçlarını karşılamaktan uzak olduğu için bu yapıların özgün bir düzenleme ile yeni bir dijital şirket modeli olarak değerlendirilmesi gerekliliği sonucu da ortaya çıkmaktadır.
Uluslararası düzeyde ise DAOların statüsü, farklı yargı bölgelerinde farklı düzenlemelerle ele alınmaktadır. Kısmi hukuki düzenlemeler yapılmış olsa da DAOların küresel ölçekte uyumlu bir sisteme dahil edilmesi sağlanamamıştır. Bu durum, DAOların uluslararası işleyişinde önemli bir boşluk yaratmaktadır. DAOların etkinliği ve sürdürülebilirliği, hem ulusal düzeyde bağımsız bir hukuki altyapının geliştirilmesi hem de uluslararası iş birliğini güçlendirecek mekanizmaların oluşturulmasıyla mümkün olacaktır.
Bu çalışma, DAOlara ilişkin mevcut soru işaretlerini ele almakta, hukuki ve organizasyonel düzeyde yaşanan belirsizliklere dikkat çekmekte, bu yapıların kendine özgü bir şekilde ayrı bir mevzuat kapsamında ikincil düzenlemeler ile desteklenmesi gerektiğini vurgulayarak yeni bir organizasyon modeline yönelik bir değerlendirme sunmaktadır.