Şafii Usul Geleneğinde İmam Şafii'ye Muhalif Usuli

Dini nassları anlama ve yorumlama metodolojisi olan usûl-i fıkıh iki temel metoda dayanmaktadır. Bunlardan biri tespit edilmiş asıllardan hareketle cüz'î meselelere çözüm getiren Mütekellimîn/Şafiîyye metodudur. Diğeri ise fer'î meselelerden yola çıkarak usûlî kaideleri ortaya koyan Fukaha/Hanefiyye yöntemidir. Farklı metotlar arasında ihtilafların varlığı kaçınılmaz olduğu gibi aynı metod mensupları arasında tartışmaların olması da doğaldır. Bu çalışma, İmam Şafiî'ye atfedilen metodolojik görüşler ile Şafiî usûlcülerin muhalif olarak ortaya koydukları yaklaşım ve delilleri tespit etmeyi amaçlamaktadır.

Bu çalışmada "Şer'î Deliller Bağlamında İmam Şafiî'ye Muhalefet Edilen Hususlar" başlığı altında Kitab, Sünnet, icma, kıyas ve bunlara ilişkin tartışmalar üzerinde durulmuştur. Bu ana başlıklar altında: Beyan kavramına yüklenen anlamlar, beyanın mertebeleri, Kur'an'da Arapça dışında kelimelerin varlığı, nesh, Hz. Peygamber'in fiilleri, haber-i vahid, mürsel haber, icmanın dayanakları, sükûtî icmânın delil olması, kıyas/ictihad kavramları, kıyasın hücciyyeti, birden fazla illet ile hükmün ta'lîli konular gibi öne çıkan meseleler tartışılmıştır.

Çalışmanın "İstinbat Metotlarında İmam Şafiî'ye Muhalefet Edilen Temel Hususlar" başlığını taşıyan bölümde ise harflerin manaları, emir-nehiy, amm-hass, mefhûm gibi daha çok "lafız-mana-hüküm" merkezli lisani tartışmalar serdedilmiştir. Ayrıca mezkûr çalışmada, Şafiî usûlcülerin, genelde usûlün özüne halel getirmeden konuları farklı bir formatta ele aldıkları sonucuna varılmıştır. Nesh gibi sınırlı sayıda konu hariç genelde söz konusu ihtilaflar hakiki olmaktan ziyade lafzî düzeyde kalmıştır. Bunun yanısıra pek çok tartışmanın, müşterek bir hükmü farklı açılardan ispat etme gibi olumlu sonuçları beraberinde getirdiği de tespit edilmiştir.