Şah İsmail

"Bir Derdim Var Bin Dermana Değişmem"

Tarih, Şah İsmail ile müsemma görür Safevi Devleti'ni. Alıcı gözle bakılmazsa tarikattan devlete dönüşen bir süreçtir söz konusu olan; alıcı gözle bakılırsa öncesiz ve sonrasız kadim bir geleneğin izdüşümüdür. O iklimin köklerini Horasan'da, dalbudak salmış halini Anadolu'da görürüz; Erdebil bir ara duraktır. Safeviler ile parlamış ama orada doğup orada sönümlendiği söylenemez. O iklim, dün Horasan'dan Mısır'a, Anadolu'dan Balkanlar'a kadar çok geniş bir coğrafyayı etkisi altına almıştı; yarın ne olacağı bilinmez.

Elbette Safevilerden öncesi de vardır; Safeviler tarihe not edilip geride bırakıldığında da Anadolu'da köklü bir gelenek olmayı sürdürür. Söz konusu iklimi oluşturan o geleneğin, geniş kitlelerin yüreğini ısıtan bir tarafı olduğunu biliyoruz. "Bir derdim var bin dermana değişmem" sözü, bu sıcaklığı özetliyor. Anadolu tarihinin pek çok dönemecinde uğradığı baskı ve şiddete rağmen kendisini bugüne kadar getirmesi, kökünün derinde olmasındandır.

Horasan ve Rum erenleri de o geleneğin bir parçasıdır; Hacı Bektaş Veli de… Şah İsmail de o geleneğin parlak yıldızıdır; "telli sazdır bunun adı/ ne ayet dinler ne kadı" diyen Âşık Dertli de… O suya gözelik eden kaynağa, bütün Anadolu'da, Yakındoğu'da ve Balkanlar'da rastlamak olasıdır. Şah İsmail ve onun edebi kimliği Hatayi işte böyle bir iklimin simgesi konumundadır. Bu kitabı okurken geçmişe tutulan ışık bugünü de anlamanızı sağlayacaktır.