Trabzon Kent Mirası

İki yüzün üzerinde seyahatnameye konu edilmiş, hakkındaki ilk yazılı kaynaklar M.Ö. 400'lere kadar inen Trabzon'un yerel mimarlık ve sanat tarihi üzerine ilk araştırmaların 1895'te Bulletin de Correspondance Hellénique'te yayınlanan biri Josef Strzygowski'nin, ötekisi ise Gabriel Millet'in başka Ayasofya olmak üzere Trabzon'daki Bizans kilise ve manastırlarını konu edinen- iki makalesi ile başladığı söylenebilir. 1985'te Anthony Bryer ve David Winfield'in kaleme aldığı iki ciltlik The Byzantine Monuments and Topography of the Pontos kitabı ise, 19. yy. sonunda başlayan, Trabzon'un Bizans anıtları üzerine odaklanmış araştırmaların bir bakıma tüm sonuçlarının bir araya getirildiği, tümel bir yaklaşım sergileyen son çalışma olmuştur. Bu çalışmayla birlikte 90 yıllık bir sürede düzensiz aralıklarla, ancak sistemli bir biçimde, onlarca araştırmayla bu bölgedeki neredeyse tüm Bizans anıtları tespit edilmiş, tarihi, mimari ve sanatsal nitelikleri bilimsel bir düzeyde ortaya konularak belgelenmiştir. Ancak Trabzon'daki Osmanlı devri yapılarının bilimsellik düzeyleri bir yana incelemeye değer görülerek farklı nitelikli yazıları konu edilmesi 1960'lı yılların ortalarını bulmuştur. 1970'li yılların ortalarından itibaren giderek artmasına karşın mimarlık ve sanat tarihi bağlamında bilimsel bir düzeyde kentin Osmanlı devri yapılarının araştırmaya konu edildiği çalışmalar ise iki elin parmaklarını geçmemektedir.

Bu kitap uzun yıllar ihmale uğramış, kentin fethi ile Cumhuriyet dönemi arasında inşa edilmiş Osmanlı devri yapıları ile dönemin kültür ortamları bağlamında 14 bilimsel makaleden oluşmaktadır. Her bir çalışma, odaklandıkları yapılar ve kültür ortamları ekseninde daha önce üzerinde çoğunlukla hiç durulmamış alanlardaki araştırmaları içermektedir. Ayrıca genç Türkiye Cumhuriyeti'nin, İmparatorluktan devraldığı "kent" ve "tarihi eser" mirasına 1930'lu yıllardaki yaklaşımlarını Trabzon özelinde okumamızı ve anlamamızı kolaylaştıran, ancak araştırmacılar için ulaşılması artık zor, Trabzon'a özgü en eski metinler de bu çalışmada bilgi dolaşımına dâhil edilmiştir. Kitap bu niteliğiyle bahsi geçen boşluğu doldurmaya aday ve yeni araştırmalara kaynak olabilecek bir potansiyel sunmaktadır.