Trojans

Trojans’ı okumaya başlar başlamaz fark ediyorum ki bu kitap yalnızca geçmişi anlatmıyor, bugünü de açıklıyor. Ahmet Köprülü, Ankara’nın kalbindeki Amerikan Lisesi üzerinden Türkiye’nin Soğuk Savaş dönemindeki siyasal, kültürel ve askeri yönelimlerini çarpıcı biçimde çözümlüyor. Kitabın çıkış noktası çok sade: Bir oto galeride görülen beyaz bir Chevrolet. Ancak bu aracın izi bizi CIA ajanlarının cirit attığı, diplomatların sır paylaştığı, generallerin rota çizdiği bir merkeze götürüyor. Yıllıklar üzerinden yürütülen araştırma çok özgün. Hele belgelerin arasındaki boşlukların sezgisel yorumlarla tamamlanması, eseri kuru bir belge yığını olmaktan çıkarıyor. Trojans, yalnızca bilgi sunmuyor; aynı zamanda belleğimize müdahale ediyor. Örneğin, “Atakule’nin yerinde ne vardı?” ya da “Yenimahalle neden öyle gelişti?” gibi sorular artık sadece şehir planlama meseleleri değil, aynı zamanda bir istihbarat stratejisinin izdüşümü hâline geliyor. George W. Bush’un okul yıllarına dair anlatılar, Nurten Dumlu gibi gizemli figürlerin detayları ve OSI’nin faaliyetlerine dair ipuçları, kitabı kurgu kadar sürükleyici kılıyor. Ahmet Köprülü, ajitasyondan uzak ama sorgulatıcı bir üslupla yazıyor. Her satırda emek, her cümlede bir belge hissediliyor. Bu kitap, yalnızca yakın tarihi değil, Türkiye'nin dış güçlerle kurduğu karmaşık ilişkiyi de yeniden düşünmemi sağlıyor. Sadece indeks bölümüne çok kısaca bakmak bile yeterli Trojans'ın ne kadar nitelikli ve derinlikli bir kitap olduğunu anlamak için: ABD, Abdullah Öcalan, Adnan Menderes, Adnan Şahin, AFOSI, Ahmet Bedir, Ahmet Köprülü, AHS, Akan Subaşı, AKİS, Alex Oleanski, Ali Kutan, Allen Dulles, Alparslan Türkeş, Amerikan Okulu, Amerikan Pasajı, Amerikan Yardım Heyeti, Ankara High School, Ankara Koleji, Antikomünizm, Atilla Torunoğlu, Aydoğan Atlı, Ayduk Koray, Bağdat Paktı, Balgat, Barış Gönüllüleri, Baskin Reid Lawrence Jr., Beril Ülkü, BOP, Bülent Ecevit, Celal Bayar, Celal Yardımcı, Cemal Erkin, Cemal Gürsel, Cengiz Öneş, CENTO, Cevdet Sunay, Ceyhun Atuf Kansu, CIA, Çiğdem Ongun, Claudette İnce, DAC, David Cook, Dependents School, DP, Edward K. Cook Jr., Elisabeth McNeill-Leicester, El Kaide, Fahir Armaoğlu, Faruk Sükan, Fatin Rüştü Zorlu, Fikret Koray, Fletcher Warren, Fred C. Gray, Frederic H. Smith Jr., Funda Aydınalay, General Norstad, General Nathan F. Twining, George C. Marshall, George C. Marshall Regional High School, George W. Bush, Ginny Pearsall Kirkwood, Gordon Cooper, Gülgün Sönmez, Güzin Aldemir, Hale Lostar, Hasan Polatkan, Hatice Eke, Henry C. Newcomer, Hillary Clinton.

Ankara Tandoğan’daki galeride sergilenen 1952 model beyaz Chevrolet’in sırrı nedir? Bu araba neden özel bir önem taşıyor? Amerikan Okulu, Ankara Trafik Müdürlüğü’ne nasıl ve hangi gerekçelerle “emir-rica” yazısı gönderebilmiş? Bu durum neyi gösteriyor? Okulun kurucu müdürü Jack E. Daseler kimdi? Geride bıraktığı izler neye işaret ediyor? Arabası ve yıllıklarında saklı olanlar neler? 1956 yılında ABD Avrupa Hava Kuvvetleri, Ankara’daki Amerikalı çocuklara eğitim sorumluluğu üstlenmişti; bunun nedeni neydi? Balgat’taki askeri üste kurulan AHS (Ankara Amerikan Okulu), hangi destekle faaliyete geçti ve ilk öğrencileri nasıl adlandırılmıştı? Adana İncirlik Üssü hangi isimler tarafından ve emrivaki ile nasıl kurulmuştu? JAMMAT ve JUSMMAT gibi örgütlerin Türkiye’deki işlevi neydi? Amerikan Okulu ile aralarında nasıl bir bağ vardı? 1964 Kıbrıs krizi sırasında Türkiye'nin müdahalesini durduran diplomat kimdi? Aynı zamanda okulda hangi görevi yürütüyordu? “Türklerin Amerikan kültürüne yaklaşması” hedefini kim ortaya koymuştu? Bu, Soğuk Savaş döneminde jeopolitik olarak nasıl değerlendiriliyordu? 25 Temmuz 1975'te Türkiye'deki 21 Amerikan üssünün kapatılması, iki ülke arasındaki ilişkileri nasıl dönüştürdü? Amerikan okulları sadece eğitim vermek için mi kurulmuşlardı, yoksa istihbarat faaliyetlerinin de merkezi miydiler? CIA’nın Ankara’daki ilk kadın ajanı kimdi? Türkiye’ye aşk yarattığı söylentileriyle gelmiş, burada ne tür olayların içinde yer almıştı? Amerikan okulu yöneticilerinin CENTO ve TUSLOG ile bağlantısı, askeri lojistik ve istihbarat ağlarının örgütlendiğinin göstergesi sayılabilir mi? Büyük Ortadoğu Projesi (BOP) ne zaman başladı ve AHS ile ilişkisi neydi? II. Dünya Savaşı’nda Almanya’yı bombalayan bir general, CIA mensupları ve darbeci generaller okul yönetiminde nasıl yer bulmuştu? Bu durum okulun niteliğini nasıl tartışmaya açıyordu? 1950’lerde Ankara, “küçük Amerika” imajına nasıl büründü? Bu dönüşümde okulun payı ne kadardı? Dönemin Ankara’sında Missouri Lokantası ve Washington Restoranı gibi mekanlar, Amerikan hayalini nasıl canlandırıyordu? AHS öğrencilerine neden “Trojans” yani Truva Atı deniyordu? Bu isim, ABD’nin Türkiye’deki gizli stratejisini mi simgeliyordu? 1950’lerde Ankara’da yaşanan “Amerikan tarzı” sosyal yaşamın oluşmasında okulun etkisi neydi? Yılbaşı baloları, fast food ve otomobiller bu süreci nasıl hızlandırdı? Esrarengiz Albay Kamil Homriş’in okul yönetimindeki fonksiyonu neydi? ..Ve daha birçok sorunun cevabı Trojans'ta...

Gazeteci Ahmet Köprülü’nün kitabı sadece bir ajan okulunu değil, aynı zamanda Türkiye’nin hafızasında iz bırakmış bir mekânı da anlatıyor: Yenimahalle. Bugün sıradan bir Ankara ilçesi gibi görünen bu semtin, bir dönem Amerikan yaşam tarzının adeta bir laboratuvarı hâline geldiğini öğrenmek, kitapta karşılaşılan en şaşırtıcı gerçeklerden biri. Trojanlar, askeri ve diplomatik ilişkilerin ötesinde, kültürel dönüşümün izini de sürüyor. Okulun Amerikan fast food kültürünü, yeni yıl kutlamalarını, sinema ve spor etkinliklerini yaygınlaştırarak nasıl bir “yumuşak işgal” alanı oluşturduğunu görmek, tarihin sadece savaş ve belgelerle değil, gündelik yaşamla da yazıldığını gösteriyor. Yenimahalle’nin “Kale” olarak anılmaya başlanması, mahalleliyle okul çevresindeki Amerikan personeli arasındaki görünmez sınırların oluşması, adeta bir soğuk savaş mikrokozmosu sunuyor. Kitap boyunca bu kültürel yarılmaların bugüne nasıl evrildiğini sorguluyorsunuz. Trojanlar, mekanın hafıza üzerindeki etkisini derinlemesine sorgulayan bir eser aynı zamanda. Türkiye’nin Amerikan etkisine karşı geliştirdiği tepkilerin ve uyum biçimlerinin arka planını anlamak isteyen herkes için değerli bir kaynak. Sıradan bir semtin, sıradışı bir tarihin sahnesi hâline gelişini okumak, bu kitabı yalnızca siyasi değil, sosyolojik bir belgeye de dönüştürüyor. İşte Trojans'ın kıymetini daha iyi anlamamıza imkan verecek bazı başlıklar: Ankara Tandoğan’daki galeride sergilenen 1952 model beyaz Chevrolet’in sırrı nedir? Bu araba neden özel bir önem taşıyor? Amerikan Okulu, Ankara Trafik Müdürlüğü’ne nasıl ve hangi gerekçelerle “emir-rica” yazısı gönderebildi? Okulun kurucu müdürü Jack E. Daseler kimdi? Geride bıraktığı izler neye işaret ediyor? Arabası ve yıllıklarında saklı olanlar neler? 1956 yılında ABD Avrupa Hava Kuvvetleri, Ankara’daki Amerikalı çocuklara eğitim sorumluluğu üstlenmişti; bunun nedeni neydi? Balgat’taki askeri üste kurulan AHS (Ankara Amerikan Okulu), hangi destekle faaliyete geçti ve ilk öğrencileri nasıl adlandırıldı? Adana İncirlik Üssü hangi isimler tarafından ve emrivaki ile nasıl kuruldu? JAMMAT ve JUSMMAT gibi örgütlerin Türkiye’deki işlevi neydi? Amerikan Okulu ile aralarında nasıl bir bağ vardı? 1964 Kıbrıs krizi sırasında Türkiye'nin müdahalesini durduran diplomat kimdi? Aynı zamanda okulda hangi görevi yürütüyordu? “Türklerin Amerikan kültürüne yaklaşması” hedefini kim ortaya koymuştu? Bu, Soğuk Savaş döneminde jeopolitik olarak nasıl değerlendiriliyordu? 25 Temmuz 1975'te Türkiye'deki 21 Amerikan üssünün kapatılması, iki ülke arasındaki ilişkileri nasıl dönüştürdü? Amerikan okulları sadece eğitim vermek için mi kurulmuşlardı, yoksa istihbarat faaliyetlerinin de merkezi miydiler? CIA’nın Ankara’daki ilk kadın ajanı kimdi? Türkiye’ye aşk yarattığı söylentileriyle gelmiş, burada ne tür olayların içinde yer almıştı? Amerikan okulu yöneticilerinin CENTO ve TUSLOG ile bağlantısı, askeri lojistik ve istihbarat ağlarının örgütlendiğinin göstergesi sayılabilir mi? Büyük Ortadoğu Projesi (BOP) ne zaman başladı ve AHS ile ilişkisi neydi?

Gazeteci Ahmet Köprülü’nün “Trojans / Ankara’da ABD Ajan Okulu” adlı kitabı, Türkiye'nin Soğuk Savaş yıllarındaki en tartışmalı kurumlarından biri olan AHS’nin (American High School) gerçek kimliğini ortaya koyuyor. 1957 yılında Balgat’taki TUSLOG DET-30 üssünde kurulan bu okulun yalnızca Amerikalı çocuklara eğitim vermediği, aksine Türkiye'nin toplumsal ve politik dokusunu şekillendiren bir “psikolojik harp” merkezi olarak işlev gördüğü belgelerle ispatlanıyor. “Trojans” yani Truva atı olarak adlandırılan öğrenciler üzerinden kurulan etki zinciri, CENTO ve JUSMMAT gibi askeri yapılarla doğrudan ilişkilendirilmiş. Kitapta CIA ajanlarının görevleri, Masonik yapılanmalar, Methodist yöneticiler, hatta George W. Bush’un 1978’deki sır dolu ziyareti gibi olaylar belgelerle açıklanıyor. Trojans, yalnızca tarihsel bir analiz değil, aynı zamanda Türkiye'deki Amerikan etkisinin boyutlarına dair sarsıcı bir yüzleşme. Köprülü’nün arşiv tarama becerisi ve gazetecilik disipliniyle ortaya koyduğu bu kitap, günümüz politik atmosferinde geçmişi anlamak için vazgeçilmez bir kaynak. İşte kitabı anlatan 20 soru başlığı: Ankara Tandoğan’daki galeride sergilenen 1952 model beyaz Chevrolet’in ardındaki sır neydi? Amerikan okulundan Ankara Trafik Müdürlüğü’ne “emir-rica” karışımı bir yazı nasıl gönderilebildi? Okulun kurucu müdürü Jack E. Daseler, ardından hangi izleri bıraktı? Arabası ve yıllıkları ne tür sırlar taşıyordu? 1956 yılında ABD Avrupa Hava Kuvvetleri neden Ankara’daki Amerikalı çocukların eğitimini doğrudan üstlendi? Balgat’taki TUSLOG DET-30 üssünde kurulan AHS hangi destekle faaliyete geçti ve ilk öğrencilerine nasıl bir unvan verildi? Adana’daki İncirlik Üssü hangi kişilerce ve nasıl bir emrivakiyle açıldı? JAMMAT ve JUSMMAT bu tabloda nasıl bir rol oynadı? 1964’te Kıbrıs müdahalesini “Johnson Mektubu” ile engelleyen diplomat kimdi ve okul içerisindeki rolü neydi? “Türklerin Amerikan kültürüne yakınlaştırılması” fikrini ilk kez hangi büyükelçi ortaya attı ve bu hedef Soğuk Savaş’ta ne anlam taşıyordu? 25 Temmuz 1975’te Türkiye’deki 21 Amerikan üssüne el konulmasının ardından Ankara-Washington ilişkileri nasıl şekillendi? Amerikan okulları yalnızca birer eğitim kurumu muydu, yoksa Soğuk Savaş döneminde istihbarat faaliyetlerinin merkez üssü müydü? CIA’nın Ankara’daki ilk kadın ajanı kimdi ve “aşk acısıyla” geldiği Türkiye’de nasıl bir istihbarat ağı ördü? Amerikan okulu yöneticilerinin CENTO ve TUSLOG ile bağları, askeri ve istihbari bir yapının işareti olarak değerlendirilebilir mi? AHS ile Büyük Ortadoğu Projesi (BOP) arasında doğrudan bir bağlantı var mıydı ve bu ilişki ne zaman başladı? Okulun yönetiminde yer alan generaller, CIA ajanları ve Almanya’yı bombalayan isimler, eğitim ve militarizm ayrımını nasıl bulanıklaştırdı? 1950’li yıllarda Ankara nasıl oldu da birden “küçük Amerika” görüntüsüne büründü? Missouri Lokantası ve Washington Restoranı gibi mekânlar, dönemin başkentinde nasıl bir Amerikan yaşam tarzı imajı yarattı? AHS öğrencilerine neden “Trojans” yani “Truva atı” denildi ve bu sembol, ABD’nin Türkiye’deki varlığı için nasıl bir metafora dönüştü? Ankara’daki Amerikan okulunun yılbaşı baloları, fast food kültürü ve otomobil tutkusu, nasıl bir sosyal dönüşümün kapısını araladı? Esrarengiz Albay Kamil Homriş, okulun karar alma mekanizmasında nasıl bir rol üstlenmişti? 1960’larda Amerikan okulunun “Kale” olarak anılmaya başlanması, yapının korunaklılığına mı yoksa ideolojik misyonuna mı işaret ediyordu?

Gazeteci Ahmet Köprülü enfes bir çalışma ortaya koymuş. İşte Trojans: Ankara'da ABD Ajan Okulu adlı araştırmacı gazetecilik çalışmasını anlatan bazı sorular: Ankara Tandoğan’daki galeride sergilenen 1952 model klasik beyaz Chevrolet’in ardında hangi bilinmeyen hikâye saklıydı? Amerikan okulundan Ankara Trafik Müdürlüğü’ne “emir-rica” şeklinde nasıl bir yazışma yapıldı ve bunun perde arkası neydi? Kurucu müdür Jack E. Daseler’in arabası ve yıllıkları, Ankara’da hangi gizemli izleri barındırıyordu? 1956’da ABD Avrupa Hava Kuvvetleri neden Ankara’daki Amerikan çocuklarının eğitim sorumluluğunu üstlendi? Balgat’taki TUSLOG DET-30 üssünde kurulan AHS okulunun kuruluş sürecinde hangi stratejik destekler vardı ve ilk öğrenciler nasıl seçildi? Adana İncirlik Üssü’nün kapıları hangi güçlerin baskısı ve kararıyla, nasıl ani bir şekilde açıldı? JAMMAT ve JUSMMAT’ın Türkiye’deki görev ve etkileri neydi, bu yapıların Amerikan okulu ile bağlantısı nasıl sağlanıyordu? 1964’te Türkiye’nin Kıbrıs müdahalesini engelleyen “Johnson Mektubu”nun arkasındaki diplomat kimdi, okul içindeki konumu neydi? “Türklerin Amerikan kültürüne entegrasyonu” fikrini hangi büyükelçi gündeme getirdi ve bu yaklaşım Soğuk Savaş stratejileri içinde nasıl bir yer tuttu? 1975’te Türkiye’deki Amerikan üslerinin kapatılması, iki ülke arasındaki siyasi dengeleri nasıl sarstı? Amerikan okulları sadece eğitim veren kurumlar mıydı, yoksa Soğuk Savaş döneminin gizli istihbarat merkezleri miydi? Ankara’daki CIA’nın ilk kadın ajanı kimdi ve Türkiye’ye gelişiyle neler değişti? Okul yöneticilerinin CENTO ve TUSLOG ile olan ilişkileri, askeri lojistik ve istihbarat ağlarının bir parçası olduğunu gösterir mi? Büyük Ortadoğu Projesi (BOP) ne zaman gündeme geldi ve AHS okulu ile nasıl bir bağlantısı vardı? Nazi Almanya’sını bombalayan general, CIA ajanları ve darbeci generallerin aynı okul yönetiminde yer alması, okulun gerçek amacını nasıl sorgulatır? 1950’lerde Ankara’nın “küçük Amerika”ya dönüşmesinde Amerikan okulunun rolü neydi? Missouri Lokantası ve Washington Restoranı gibi mekanlar, Ankara’da nasıl Amerikan yaşam tarzının simgeleri oldu? AHS öğrencilerinin “Trojans” yani “Truva Atı” olarak anılması, ABD’nin Türkiye’deki stratejik operasyonlarının bir metaforu muydu? 1950’lerde Ankara’da Amerikan tarzı sosyal yaşamın şekillenmesinde okulun etkileri nelerdir? Yılbaşı baloları, fast food kültürü ve otomobil kullanımı nasıl dönüştü? Albay Kamil Homriş’in okul yönetimindeki sır dolu rolü neydi, hangi güçlerle bağlantısı vardı? Teröristbaşı Abdullah Öcalan’ın Tapu Kadastro Lisesi’ndeki Fransızca öğretmeni olan albayın kimliği ve geçmişi hakkında neler biliniyor? Latin Amerika’dan sonra Türkiye’de antikomünizm politikalarını şekillendiren Büyükelçi Warren’ın Amerikan okulu ile ilişkisi nasıldı? CENTO’nun perde arkasındaki JUSMMAT Generali A. Mead’in Türk-Amerikan ilişkilerindeki yeri ve önemi nedir? İnönü’nün damadı Metin Toker, Amerikan okuluna nasıl ve neden dahil oldu? Ankara’daki Amerikan Hava Kuvvetleri Özel Soruşturma Ofisi (OSI) hangi gizli görevleri üstlendi? Polis ve askerin destek verdiği tek işçi grevi hangisiydi ve JUSMMAT ile bağlantısı nasıl açıklanabilir? Antikomünizm rüzgârının sert estiği dönemde AHS’nin duvarına Lenin’in fotoğrafının asılmasının arkasındaki sır nedir? Irak’ta Kasım rejimini deviren İngiliz Büyükelçisi’nin AHS’deki faaliyetleri ne anlama geliyor? Amerikan Okulu ile CENTO arasındaki yoğun iş birliği ve bilgi akışının perde arkasında neler vardı?

Gazeteci Ahmet Köprülü’nün Trojans: Ankara’da ABD Ajan Okulu kitabı, Türk-Amerikan ilişkilerinin perde arkasına ışık tutan eşsiz bir araştırma. Ankara Balgat’ta yer alan Amerikan Okulu’nun yıllıkları, yıllar sonra bir oto galeride rastlanan beyaz bir Chevrolet aracılığıyla gün yüzüne çıkıyor. Bu tesadüf, gazeteciliğin gücünü bir kez daha gösteriyor. Köprülü’nün ulaştığı belgeler, 1957’de kurulan okulun CENTO, JUSMMAT ve TUSLOG gibi yapılarla bağlantılı olarak nasıl bir istihbarat merkezine dönüştüğünü ortaya koyuyor. Kitapta yer alan Jack E. Daseler, Fletcher Warren, General A. Mead ve Türk Albay Kamil Homriş gibi isimler, dönemin politik panoramasını net şekilde çiziyor. Özellikle 1978’de George W. Bush’un okulun mezuniyet törenine katıldığının belgelenmesi, kitabın çarpıcılığını artırıyor. Bu kitapla sadece geçmişe değil, aynı zamanda bugünümüze dair birçok şey öğreneceksiniz. On binlerce sayfanın, bir o kadar fotoğrafın, binlerce ismin, yüzlerce ilişki, olgu ve olayın tek tek incelendiği nefes kesecek bir araştırmacı gazetecilik çalışması...