Tıbbi Müdahaleden Doğan Hukuki ve Cezai Sorumluluk

Hasan Tahsin Gökcan
Konu Başlıkları
- Tıbbi Müdahale Kavramı, Müdahale Şartları, Hak ve Yükümlülükler ve Tıbbi Hatalar
- Ceza Hukuku Açısından Tıbbi Eylemlerin Niteliği Kamu Görevlisi Kavramı Soruşturma Usulü
- Tıbbi Girişimler Nedeniyle İşlenmesi Söz Konusu Olan Suçlar
- Doktorlar ve Diğer Sağlık Görevlilerinin Cezai Sorumlulukları
- Tıbbi Yardım ve Müdahaleden Doğan Hukuki Sorumluluk
- Hekim, Sağlık Personeli, Hastane ve Devletin Tazminat Sorumluluğu ile İlgili Yargı Kararları
İÇİNDEKİLER
İçindekiler
Dördüncü Basıya Sunuş 5
Önsöz 7
Kısaltmalar 51
Birinci Bölüm
KAVRAMLAR, ÜLKEMİZDE TIBBİ HİZMETLERİN ORGANİZASYONU, HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLER
I. TEMEL KAVRAMLAR 53
A. Tıbbi Müdahale ve Sağlık Hizmeti Kavramları 53
1. Tıbbi Müdahale Kavramı 53
a. Genel Olarak Tıbbi Müdahale Kavramı ve Hukuki Kaynakları 53
b. Kozmetik Girişimlerin Niteliği 54
c. Tıbbi Müdahalenin Yöntemi 57
aa. Geleneksel (Klasik) Yöntemlerle Yapılan Tıbbi Müdahaleler 57
bb. Yeni Yöntemlerle Yapılan Tıbbi Müdahaleler 57
aaa. Tedavi Amaçlı Deneysel Uygulamalar 57
bbb. Araştırma Amaçlı Tıbbi Deneyler 58
2. Sağlık Hizmeti Kavramı 59
B. Sağlık Hakkı ve İlgili Diğer Kavramlar 60
C. Sağlık Hukuku ve Alt Dalları 68
1. Sağlık Hukuku 68
2. Tıp Hukuku 69
3. Kamu Sağlığı Hukuku 69
4. Sağlık İdaresi Hukuku 70
D. Tıp Hukukuyla İlgili Diğer Kavramlar 71
1. Tıbbi Malpraktis Kavramı 71
2. Endikasyon Kavramı 72
3. Komplikasyon Kavramı 74
4. Hukuki ve Cezai Sorumluluk Kavramları 74
a. Genel Olarak Sorumluluk Kavramı 74
b. Hukuki Sorumluluk 75
c. Cezai Sorumluluk 76
E. Tıbbi Müdahaleler ve Kişilik Hakları 76
1. Doğum ve Kişiliğin Kazanılması 76
2. Yaşam ve Vücut Bütünlüğünü Koruma Hakları 78
3. Kişiliğin Sona Ermesi ve Ölüm Anının Tıbben Tespiti 82
a. Genel Olarak Kişiliğin Sona Ermesi ve Mevzuatta Ölümün Tespiti Sorunu 82
b. Tıp bilimi Açısından Ölüm Halinin Tespitiyle İlgili Yaklaşımlar 83
c. Yeniden Canlandırma (Resüsitasyon) Uygulamaları 89
d. Ölümün Tespiti Halinde Yapılması Gerekenler 92
e. Organ Nakli Kanunu Uygulamasında Beyin Ölümü Kriteri 93
4. Kendi Geleceğini Belirleme Hakkı ve Hasta Özerkliği Kavramı 97
a. Genel Olarak Kişi Özerkliği Kavramı ve Gelişimi 97
b. Kişi Özerkliği Hakkının Anayasal Temelleri 101
F. Hasta Özerkliği Bağlamında Tedaviyi Ret Hakkı ve Ötanazi 105
1. Tedaviyi Ret Hakkı 105
2. Ötanazi 114
a. Genel Olarak Ötanazi Kavramı ve Benzer Kavramlar 114
b. Ötanazi Tartışmasının Hukuksal Temelleri 117
c. Aktif Ötanazi 123
d. Dolaylı Ötanazi 126
e. Pasif Ötanazi 127
II. TÜRKİYE'DE SAĞLIK HİZMETLERİNİN ORGANİZASYON BİÇİMİ 138
A. Sağlık Hizmetinin Kamu Hizmeti Olarak Örgütlenmesi 138
1. Genel Olarak 138
2. Birinci Basamak Sağlık Hizmetleri 140
3. İkinci ve Üçüncü Basamak Sağlık Hizmetleri 141
4. Kamu Kurumlarınca Sunulan Sağlık Hizmetleri 142
a. 663 sayılı KHK (Kamu Hastaneleri Kurumu) Dönemi 142
b. 694 sayılı KHK ve 7078 sayılı Kanun ile Getirilen Yeni Sistemde Devlet Hastaneleri 143
c. Diğer Kamu Kuruluşlarınca Yürütülen Sağlık Hizmetleri 146
5. Türk Silahlı Kuvvetleri Bünyesindeki Sağlık Hizmetleri 147
B. Sağlık Hizmetinin Özel Kişi ve Kuruluşlarca Üstlenilmesi 149
III. HUKUKUMUZDA SAĞLIK MESLEĞİ MENSUPLARI – GÖREV, YETKİ VE SORUMLULUKLARI 150
A. Genel Olarak Sağlık Mesleği Mensubu Kavramı 150
B. Kanunda Düzenlenen Sağlık Meslekleri ve Yetkileri 153
1. Hekim 153
2. Diş Tabibi 154
3. Eczacı 154
4. Ebe 155
5. Hemşirelik Mesleği 159
a. Genel Olarak Hemşirelik Görev Tanımı 159
b. Hemşirenin Yükümlülükleri 161
c. Hemşirenin Sorumluluğu 164
6. Klinik Psikolog 168
7. Fizyoterapist 174
8. Hastabakıcılık 177
9. Sağlık Memurluğu 177
10. Odyolog 178
11. Diyetisyen 178
12. Dil ve Konuşma Terapisti 180
13. Podolog 181
14. Sağlık Fizikçisi 182
15. Anestezi Teknisyeni/Teknikeri 184
16. Tıbbi Laboratuvar Teknisyeni 185
17. Tıbbi Laboratuvar ve Patoloji Teknikeri 186
18. Tıbbi Görüntüleme Teknisyeni/Teknikeri 187
19. Ağız ve Diş Sağlığı Teknikeri 187
20. Diş Protez Teknikeri 188
21. Tıbbi Protez ve Ortez Teknisyeni/Teknikeri 189
22. Ameliyathane Teknikeri 189
23. Adli Tıp Teknikeri 190
24. Odyometri Teknikeri 191
25. Diyaliz Teknikeri 191
26. Fizyoterapi Teknikeri 192
27. Perfüzyonist 192
28. Radyoterapi Teknikeri 193
29. Eczane Teknikeri 194
30. İş ve Uğraşı Terapisti (Ergoterapist) 194
31. İş ve Uğraşı Teknikeri (Ergoterapi Teknikeri) 195
32. Elektronörofizyoloji Teknikeri 195
33. Mamografi Teknikeri 196
34. Acil Tıp Teknikeri 196
35. Acil Tıp Teknisyeni 197
36. Hemşire Yardımcısı 197
37. Ebe Yardımcısı 199
38. Sağlık Bakım Teknisyeni 200
39. Optisyen 200
C. Sağlık Hizmetlerinde Çalışan Diğer Meslek Mensupları 201
1. Psikolog 201
2. Biyolog 202
3. Çocuk Gelişimcisi 203
4. Sosyal Çalışmacı/Sosyal Hizmet Uzmanı 203
5. Sağlık Eğitimcisi/Tıbbi Teknolog 203
6. Sağlık İdarecisi 204
7. Çevre Sağlığı Teknisyeni/Teknikeri 204
8. Yaşlı Bakım Teknikeri / Evde Hasta Bakım Teknikeri 205
9. Tıbbi Sekreter 205
10. Biyomedikal Cihaz Teknikeri 206
11. Biyomedikal Mühendisi 206
12. Gerontolog 207
D. Yürürlükten Kaldırılan/Değiştirilen Sağlık Meslekleri 207
1. Sünnetçilik 207
2. Diş Protez Teknisyenliği 208
IV. HEKİM–HASTA İLİŞKİSİNDE HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLER 208
A. Hastanın Hekime Karşı Hak ve Yükümlülükleri 208
1. Hastanın Yükümlülükleri 208
a. Hastalıkla İlgili Belirti veya Bulguları Bildirme Yükümlülüğü 208
b. Muayeneye, Teşhis ve Tedavi Yöntemine Katlanma Yükümlülüğü 209
c. Hekimin Tavsiyelerine Uyma Yükümlülüğü 210
d. Ücret Ödeme Yükümlülüğü 211
2. Hasta Hakları 211
a. Kavram ve Tarihi Gelişim 211
b. Mevzuatımızda Hasta Hakları / Hekim Yükümlülükleri 214
c. Hasta Hakları Yönetmeliği 215
d. Hasta Hakları Kurulu ve Şikayet Hakkı 216
B. Hekimin Hastaya Karşı Hak ve Yükümlülükleri 217
1. Hekimin Yükümlülükleri 217
a. Hastanın Onuruna ve Kişilik Değerlerine Saygı Gösterme Yükümlülüğü 217
b. Tıbbi Yardımı Bizzat Yerine Getirme Yükümlülüğü 219
c. Hasta Öyküsü (Anamnez) Alma ve Muayene Etme Yükümlülüğü 219
d. Bilgilendirme/Aydınlatma Yükümlülüğü 221
e. Tanı Koyma Yükümlülüğü 221
f. Uygun Tedavi Yöntemini Seçme ve Uygulama 222
g. Özen Yükümlülüğü 223
aa. Genel Olarak Özen Yükümlülüğü 223
bb. Tıbbi Standardı Sağlama (Objektif Özen) Yükümlülüğü 225
cc. Neticesi Bakımından Tıbbi Girişimde Hekimin Yükümlülüğü 229
ğ. Konsültasyon Önerme veya Bu Yöndeki Talebi Kabul Etme Yükümlülüğü 230
aa. Genel Olarak 230
bb. Konsültan Hekimin Yükümlülükleri 235
cc. Konsültasyon Usulü 236
dd. Konsültan Hekimle Kurulan İlişkinin Hukuki Niteliği 239
h. Kayıt Tutma Yükümlülüğü 240
aa. Genel Olarak Kayıt Tutma Yükümlülüğü 240
bb. Tıbbi Kayıtların Tutulmasıyla İlgili Temel İlkeler 245
cc. Elektronik Tıbbi Kayıtlar, Güvenlik ve Mahremiyet 246
aaa. Genel Olarak 246
bbb. Avrupa Konseyi ve Birlik Hukukunda Veri Korumayla İlgili Mevzuat 250
dd. Hastanın Tıbbi Kayıtları İnceleme ve Örnek Alma Hakkı 255
ee. Kayıt Tutma Yükümlülüğünün İhlali ve Sonuçları 257
ff. Tıbbi Kayıtlarla İlgili Mevzuat Hükümleri 258
ı. Hastanın Özel Hayatına (Mahremiyetine) Saygı ve Kişisel Verilerini Koruma Yükümlülüğü 260
aa. Genel Olarak Özel Hayatı ve Kişisel Verileri Koruma Yükümlülüğü 260
bb. Sağlık Hizmetlerinde Hasta Mahremiyetinin Korunması Yükümlülüğü 263
cc. Tıbbi Kayıtlar ve Sağlık Verileri Boyutuyla Özel Hayatın Gizliliği Hakkı 269
dd. Kişisel Verilere ve Mahremiyete Yönelik Hukuka Uygunluk Nedenleri 275
ee. Hukuki Sorumluluk ve İspat Yükü 277
ff. Cezai Sorumluluk 278
2. Hekimin Hakları 279
a. Hastadan Saygı ve Güven Bekleme Hakkı 279
b. Hastadan Tedaviyle İlgili İşbirliği Bekleme Hakkı 280
c. Çalışma Ekibini Seçme ve Tıbbi Görüş Alma Hakkı 280
d. Haklı Nedenle Tedaviyi Üstlenmeme veya Bırakma Hakkı 281
e. Özerklik – Mesleğini Serbestçe İcra Etme Hakkı 282
f. Ücret Talep Etme Hakkı 284
C. Hekimin Kamusal Yükümlülükleri 284
1. Suçu İhbar Yükümlülüğü 285
2. Hastalıkları Bildirim ve Tedavi Yükümlülüğü 285
İkinci Bölüm
TIBBİ GİRİŞİMLERİN HUKUKA UYGUNLUK NEDENLERİ VE ŞARTLARI
I. TIBBİ EYLEMLERİN HUKUKİ NİTELİĞİ VE GENEL OLARAK HUKUKA UYGUNLUK NEDENLERİ 289
A. Tıbbi Eylemlerin Hukuki Niteliği 289
B. Hukuk Tarihinde Tıbbi Girişimler ve Hekimlik Mesleği 290
C. Tıbbi Eylemlerin Hukuka Uygunluk Nedenleri 296
1. Konuyla İlgili Görüşler 296
a. Karşılaştırmalı Hukuktaki Yaklaşımlar 296
aa. Tıp Mesleğini Esas Alan Görüşler 296
bb. Bireysel veya Toplumsal Yararı Esas Alan Görüşler 298
cc. İradeyi Temel Alan Görüşler 298
b. Türk Hukuk Doktrininde İleri Sürülen Görüşler 300
2. Hukuka Uygunluk Nedenleriyle İlgili Görüşümüz 305
a. Rıza Gereken Tıbbi Girişimler Yönünden 305
b. Rıza Aranmayan Tıbbi Girişimler 311
c. Yetkili Olmayan Kişilerin Tıbbi Girişimleri 313
II. HASTANIN RIZASININ HUKUKA UYGUNLUĞU İÇİN GEREKEN ŞARTLAR 314
A. Rıza Açıklama Ehliyetinin Varlığı 314
1. Rıza Kavramı ve Tıbbi Müdahaleye Rızanın Yasal Dayanakları 314
2. Tam Ehliyetli Olup Ayırt Etme Gücünden Geçici Olarak Yoksun Olanlar 318
3. Ayırd Etme Gücüne Sahip Sınırlı Ehliyetliler Yönünden 319
4. Ayırt Etme Gücüne Sahip Sınırlı Ehliyetsizler Yönünden 320
5. Ayırt Etme Gücünden Yoksun Olanların Rıza Açıklama Ehliyeti 322
a. Kısıtlıların Rıza Açıklama Ehliyeti 322
b. Küçüklerin Rıza Açıklama Ehliyeti 323
d. Velinin Küçüğün Tedavisine Rıza Göstermemesi 330
B. Rızanın Konusunun Hukuka ve Ahlaka Uygun Bulunması 333
C. İrade (Rıza) Açıklamasının Biçimi ve Zamanı 334
D. İradeyi Sakatlayan Nedenlerin Bulunmaması 335
E. İradenin Bilgilendirme (Aydınlatma) Sonucu Elde Edilmesi 337
1. Bilgilendirme (Aydınlatma) Yükümlülüğünün Hukuki Niteliği ve Tarihsel Kökenleri 337
2. Bilgilendirme Yükümlüsü 342
3. Bilgilendirilecek Kişi 343
4. Hukuki Niteliği Yönünden Aydınlatma Yükümlülüğü ve Türleri 344
a. Genel Olarak 344
b. Karar Aydınlatması 346
c. Koruma (Güvenlik) Aydınlatması 350
d. Bilgilendirme Aydınlatması 351
5. Tıbbi Yardım Süreçlerine Göre Aydınlatma Yükümlülüğü 353
a. Muayene Yöntemi ve Teşhis Yöntemleri Hakkında Bilgilendirme 353
b. Bulgular ve Teşhis Konusunda Bilgilendirme 354
c. Tedaviyle İlgili Bilgilendirme 354
d. Tedavi Süreci ve Sonrası Hakkında Bilgilendirme 355
e. Süreçteki Diğer Tıbbi Uygulamalar İçin Bilgilendirme 357
6. Aydınlatmanın Zamanı ve Kapsamı 357
7. Aydınlatmanın Şekli 361
8. Bilgilendirmenin İspatı ve İspat Yükü 363
9. Bilgilendirme Yükümlülüğünün İstisnaları 365
a. Acil Tıbbi Müdahalelerde Bilgilendirme Yükümlülüğü 365
b. Bilgilendirmenin Tedaviyi Olumsuz Etkilemesi 365
c. Bilgilenme Hakkından Vazgeçme 368
d. Hastanın Bilgisinin Bulunması 369
e. Bilgilendirmenin Gereksiz veya Uygulanamaz Hale Gelmesi 370
F. Rıza Eksikliğini Hukuka Uygun Kılan İkame Nedenler 370
1. Muhtemel/Öngörülen (Hipotetik) Rıza 370
2. Varsayılan/Mefruz Rıza Kavramı 375
3. Ameliyatın Genişletilmesi ve Mefruz Rıza 382
4. Önceki İrade Açıklamalarının (Hasta Talimatı/Vasiyeti) Geçerliliği 388
G. Bilgilendirilmiş Rızaya Bağlanan Hukuki Sonuçlar 392
1. Rızanın Geri Alınması 392
2. Rızanın Kapsamı ve Tıbbi Girişimin Sınırları 393
3. Bilgilendirme/Aydınlatma Yükümlülüğünün İhlalinin Sonuçları 395
III. RIZA ARANMAYAN TIBBİ YARDIM VE MÜDAHALELER VE HUKUKA UYGUNLUK NEDENLERİ 401
A. Ceza Hukukundan Kaynaklanan Müdahaleler 401
1. Genel Olarak Ceza ve Usul Hukuku Uygulamaları 401
2. Beden Muayenesi veya Vücuttan Örnek Alınmasında Rızanın Etkisi 406
3. Tutukevi ve İnfaz Kurumlarındaki Müdahaleler 412
B. Açlık Grevlerinde Tıbbi Müdahale 417
C. Acil ve Zorunlu Hallerde Tıbbi Müdahaleler 418
D. Kamu Sağlığını Koruma Amaçlı (Zorunlu Aşı–Tedavi, vb.) Müdahaleler 421
E. Soybağının Tespitine Yönelik Tıbbi Müdahaleler 429
F. Kısıtlılara veya Toplum İçin Tehlikeli Akıl Hastalarına ve Diğerlerine Yönelik Tıbbi Müdahaleler 431
1. İlgili Mevzuat Hükümleri 431
a. İnsan Hakları ve Biyotıp Sözleşmesi 431
b. 4721 Sayılı Türk Medeni Kanunu'nun İlgili Hükümleri 432
c. 2559 Sayılı Polis Vazife ve Selahiyet Kanunu 435
2. Akıl Hastalığı ve Diğer Nedenlerle Ergin (Reşit) Kişinin Koruma ve Tedavi Amacıyla Özgürlüğünün Kısıtlanması 436
a. Medeni Kanunun 432. Maddesi Uyarınca Koruma Amacıyla Özgürlüğün Kısıtlanması 436
b. Vasinin Koruma ve Tedavi Amacıyla Kısıtlıyı Kuruma Yerleştirmesi 444
G. Küçükler Hakkında Koruyucu Tedavi Tedbiri Uygulamaları 444
1. Vesayet Altındaki Küçüğün Koruma Amacıyla Kuruma Yerleştirilmesi 445
2. Velayet Altındaki Çocuğun Tedbiren Tedavisinin Sağlanması 446
3. Çocuk Koruma Kanununa Göre Çocuk Hakkında Sağlık Tedbiri Uygulaması 446
H. Rıza Aranmayan Tıbbi Müdahalelerin Hukuka Uygunluk Nedenleri 449
IV. HUKUKA UYGUNLUK ŞARTI OLARAK TIP MESLEĞİNİ İCRA YETKİSİNİN VARLIĞI VE MÜDAHALENİN TIP BİLİMİ VE MESLEĞİNİN GEREKLERİNE UYGUN YAPILMASI 452
A. Genel Olarak Tıp Mesleğini İcra Yetkisinin Varlığı 452
1. Doktorların Mesleği İcra Yetkisi 452
a. Tıp Fakültesi Diplomasına Sahip Olma 453
b. Belirli Tıp Dalları Bakımından Uzman Olma 453
c. Şekli Şartlar 458
2. Diğer Sağlık Mesleği Mensuplarının Mesleklerini İcra Yetkisi 459
B. Tıbbi Gerekliliğin/Endikasyonun Varlığı 459
1. Genel Olarak Endikasyon Kavramı 459
2. Endikasyonun Pozitif Hukuktaki Dayanakları 462
3. Endikasyonun Hukuki Niteliği 464
4. Endikasyon ve Tıbbi Kusur İlişkisi 466
C. Müdahalenin Tıp Biliminin ve Mesleğinin Standardına Uygunluğu 468
1. Genel Olarak Tıbbi Standarda Uygunluk ve Özen Yükümlülüğü 468
2. Tıbbi Tekniklerle İlgili Standardın Uygulanması 471
Üçüncü Bölüm
TIBBİ KUSURLAR VE MALPRAKTİS NEDENLERİ
I. GENEL OLARAK TIBBİ KUSURLAR (HATALAR) VE SORUMLULUK 473
A. Malpraktis ve Tıbbi Kusur Kavramları 473
1. Kavram ve İstatistikler 473
2. Tıbbi Kusurun/Hatanın Belirlenmesiyle İlgili Temel Esaslar 476
B. Tıbbi Kötü Uygulamanın Ortaya Çıkış Biçimleri ve Sorumluluk Halleri 480
1. Tıbbi Kötü Uygulamanın Kasten İcra Edilmesi 480
2. Tıbbi Kötü Uygulamanın Taksirle Meydana Gelmesi 481
3. Tıbbi Yardımın Yapılmaması veya Geciktirilmesi Nedeniyle Sorumluluğun Değerlendirilmesi 482
4. Defansif Tıp Uygulamaları Nedeniyle Sorumluluk 482
a. Genel Olarak Defansif Tıp Kavramı ve Uygulamaları 482
b. Defansif Tıp Uygulamaları Nedeniyle Hukuki ve Cezai Sorumluluk 485
C. Genel Olarak Tıbbi Hataların Türleri 487
II. TÜRLERİNE GÖRE TIBBİ KUSURLARIN İNCELENMESİ 489
A. Sağlık Hizmeti Sürecine İlişkin Tıbbi Kusurlar 489
1. Bilgilendirme/Aydınlatma Hatası 489
2. Teşhis/Tanı Hatası 490
a. Genel Olarak Tanı Hataları 490
b. Tanı İçin Gereken Tetkiklerin Yaptırılmaması 492
c. Yetersiz Muayene ve Hasta Öyküsünün Eksik Alınması 493
d. Tanı İçin Uzman Görüşüne veya Konsültasyona Başvurulmaması 493
e. Tanı Hatalarının Hukuki Sonucu 494
3. Tedavi Hataları 495
a. Kavram ve Genel Olarak Tedavi Hataları 495
b. Yanlış Tedavi Yönteminin Seçilmesi 497
c. Tedavi Sürecinde Tıbbi Uygulama ve İlaç Uygulama Hataları 499
d. Ameliyatlarda Uygulama Hataları 501
e. Uzman Görüşüne – Konsültasyona Başvurulmaması 503
f. Tedaviyi Üstlenme Kusuru 509
aa. Genel Olarak Hekim ve Uzmanların Üstlenme Kusurları 509
bb. Tıp ve Sağlık Mesleği Eğitiminde Öğrenci ve Asistanların Yetkileri 512
aaa. Tıpta ve Diş Hekimliğinde Uzmanlık Eğitimi ve Asistanların Yetkisi 513
bbb. İntörn Hekim ve İntörn Diş Hekimlerinin Yetki ve Sorumlulukları 516
ccc. Hemşirelik ve Ebelik Eğitiminde Öğrencilerin Yetki ve Sorumlulukları 517
g. Tedavi Sonrası Hizmetlere İlişkin Hatalar 518
B. Organizasyon Hataları 518
1. Sağlık Kurumunun Organizasyonuyla İlgili Hatalar 518
a. Genel Olarak Organizasyon Kusuru ve Hukuki Sorumluluk 518
b. Mesai Dışı Hizmetler ve Nöbet Hizmetleriyle İlgili Kusurlar 523
c. Organizasyon Kusuru Nedeniyle Yöneticilerin Cezai Sorumluluğu 524
2. Tedavi Hizmetinin Organizasyonuyla İlgili Kusurlar 530
a. Tedaviyi Üstlenen Hekimin Organizasyon Kusuru 530
b. İşbölümüyle İcra Edilen Tıbbi Girişimlerde Güven İlkesi ve Sorumluluk 531
3. Cihaz ve Araçlarda Mekanik Arızalar 537
4. Personelin Tedaviyle İlgili Olmayan Kusurları 537
C. Tedaviden Kaçınma veya Tedaviyi Geciktirme Eylemleri 538
1. Genel Olarak 538
2. Acil Servis Hizmetlerinde Tedaviden Kaçınma Nedeniyle Hekim ve Hastanelerin Sorumluluğu 539
3. Kamu Görevlilerinin Tedaviden Kaçınması veya Geciktirmesi 541
D. Komplikasyonlar ve Hekimlerin Sorumluluğu 542
1. Kavram 542
2. Komplikasyonun Sorumluluğa Etkisi 544
3. Komplikasyon – Tıbbi Kusur Ayrımı ve Komplikasyon Yönetimi 547
4. Uygulamada Görülen Çeşitli Komplikasyon Nedenleri 548
E. Güvenli Sağlık Hizmeti İçin Hastaya Öneriler 553
III. TIBBİ KUSURUN TESPİTİ VE BİLİRKİŞİLİK GÖREVİ 554
A. Kusur Tespitinin Hakime Ait Bir Yetki Oluşu 554
1. Ceza Yargılaması Yönünden 554
2. Hukuk Yargılaması Yönünden 556
B. Bilirkişilik Görevi 557
1. Genel Olarak Bilirkişilik 557
2. Bilirkişilik Yasağı ve Ret Sebepleri 562
3. Bilirkişinin Yükümlülükleri 562
4. Bilirkişinin Hak ve Yetkileri 564
a. Bilirkişinin Hakları 564
b. Bilirkişinin Yetkileri 565
5. Atama Yetkisi, Usulü ve Görev Süresi 567
6. Tıbbi Girişim Hatalarında Bilirkişilik Görevi 568
a. Bilirkişinin Özellikleri ve Bilirkişi Atanmasında Gözetilecek Hususlar 568
b. Bilirkişi Raporlarında Bulunması Gerekenler 571
c. Tıbbi Bilirkişi Raporlarında İnceleme Yöntemi 573
d. Uyuşmazlığa Konu Tıbbi Sözleşmenin Özelliklerinin Dikkate Alınması 574
e. Aydınlatma Yükümlülüğünün Raporda İncelenmesi 578
f. Komplikasyon İddia ve Savunmalarının İncelenmesi 580
7. Bilirkişi Raporunun Değerlendirilmesi 585
C. Bilirkişinin Kast veya Ağır İhmali Nedeniyle Devletin Hukuki Sorumluluğu 586
1. Kanuni Düzenleme ve Gerekçeleri 586
2. Devletin Hukuki Sorumluluğu 591
3. Bilirkişiye Rücu 592
4. Zamanaşımı 592
5. Yetkili ve Görevli Mahkeme 593
D. Bilirkişilik Görevlerinden Kaçınma Eylemleri 593
1. Ceza Yargılamasında Bilirkişilik Görevinden Kaçınma 593
a. Ceza Muhakemesi Kanununun İlgili Hükümleri 593
b. Bilirkişilerin Görevden Kaçınma Eylemleri 597
2. Hukuk Yargılamasında Bilirkişilikten Kaçınma Fiilleri 600
a. Yasal Düzenleme 600
b. Görevden Kaçınan Bilirkişiye Uygulanacak Yaptırımlar 601
YARGITAY KARARLARI 601
E. Bilirkişilik Görevini İhmal Eylemi 605
1. Genel Olarak 605
2. Bilirkişinin İhmali Davranışla Görevi Kötüye Kullanma Suçu 606
3. Disiplin Hapsi Yaptırımıyla İçtima Sorunu 608
YARGITAY KARARLARI 609
F. Bilirkişi ve Tercümanların Gerçeğe Aykırı Oy ve Bilgi Verme Suçları 610
1. Kanun Hükmü 610
2. Suçun Unsurları 610
a. Suçun Maddi Unsurları 610
b. Manevi Unsur 613
c. Suçun Özel Görünüş Biçimleri 613
d. Soruşturma ve Kovuşturma 614
YARGITAY KARARLARI 614
Dördüncü Bölüm
ÖZELLİKLİ BAZI TIBBİ GİRİŞİMLERİN İNCELENMESİ VE SORUMLULUK NEDENLERİ
I. ORGAN VE DOKU NAKİLLERİ 617
A. Kavram, Kapsam ve Yasal Dayanak 617
1. Organ ve Doku Naklinin Şartları ve Hukuki Niteliği 619
a. Genel Olarak 619
b. Nakil İşlemine ve Alıcıya İlişkin Şartlar 619
c. Ölüden Yapılan Nakiller 620
aa. Ölüden Organ Naklinin Şartları 620
bb. Ölüden Organ Naklinin Hukuki Niteliği 622
cc. Otopsi İşlemleri 623
d. Yaşayan Vericiden Yapılan Nakiller 623
aa. Yaşayan Kişiden Organ Naklinin Şartları 623
bb. Yaşayan Vericiden Yapılan Nakillerin Hukuki Niteliği 625
2. Tarafların Hakları ve Sorumlulukları 626
a. Vericinin Hakları 626
b. Vericinin Sorumlulukları 627
c. Alıcının Hakları 628
d. Alıcının Sorumlulukları 628
e. Hastane ve Doktorun Hak ve Yükümlülükleri 628
aa. Hastanenin Hakları 628
bb. Hastane ve Doktorun Yükümlülükleri 629
cc. Hastane ve Doktorun Hukuki Sorumlulukları 630
4. Kompozit Doku (Yüz, Kol, Bacak) Nakillerinde Hukuki Sorunlar 631
B. Gebeliğe Son Verme (Kürtaj) 635
1. Kavram ve Yasal Şartları 635
2. Kürtajın Türleri 636
3. Kürtaj Nedeniyle Hukuki Sorumluluk 637
C. Sterilizasyon (Kısırlaştırma) 638
D. Kastrasyon (Hadım Etme) 642
a. Genel Olarak 642
b. Hukuka Uygunluk Şartları 643
c. Cezai Sorumluluk 645
d. Hukuki Sorumluluk 647
E. Cinsiyet Değiştirme 647
F. Yapay Üreme Yöntemlerinin Uygulanması 651
1. Genel Olarak Yapay Üreme Yöntemleri 651
a. Yapay Dölleme ve Benzeri Yöntemler 651
b. Sperm Bankacılığı 653
c. Genel Olarak Embriyo Aktarmaları 654
d. Soybağı Sorunları 655
2. Karşılaştırmalı Hukukta ve Hukukumuzda Yapay Üreme Yöntemleri 657
a. Karşılaştırmalı Hukukta Durum 657
b. Yapay Üreme Yöntemleriyle İlgili Türk Hukuk Mevzuatı 663
c. Hukukumuzda Yapay Dölleme ve Embriyo Aktarımı Uygulamaları 666
3. Hukuki Sorumluluk 669
4. Yapay Üreme Yöntemleri Nedeniyle Cezai Sorumluluk 671
a. Genel Olarak ve 7151 Sayılı Kanundan Önceki Durum 671
b. 2238 Sayılı Kanunun 7151 sayılı Kanunla Değişik 15. Maddesi Yönünden Cezai Sorumluluk 673
G. Kök Hücre Araştırmaları 675
1. Kavram 675
2. Hukukumuz ve Kök Hücre Araştırmaları 677
H. Klonlama 679
1. Genel Olarak 679
2. İç Hukukumuzda Klonlama 683
I. Gen Çalışmaları 685
1. Kavram ve Etik Tartışmaları 685
2. İlgili Mevzuat Hükümleri 689
a. Anayasa 689
b. İnsan Hakları ve Biyo–tıp Sözleşmesi 689
c. 4721 Sayılı Türk Medeni Kanunu 692
d. 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu 692
e. Genetik Hastalıklar Değerlendirme Merkezleri Yönetmeliği 693
f. Üremeye Yardımcı Tedavi Uygulamaları ve Üremeye Yardımcı Tedavi Merkezleri Hakkında Yönetmelik 695
3. Genetik Tanı ve Gen Tedavisi 698
a. Genetik Tanı/Analiz 698
b. Gen Tedavisi 701
c. Genetik Tanı ve Tedavi nedeniyle Sorumluluk 703
aa. Cezai Sorumluluk 703
bb. Hukuki Sorumluluk 704
4. Genetik Veri Bankaları 706
5. Gen Teknolojisinin İlaçlarda Kullanılması 708
6. Genetiği Değiştirilmiş Gıdalar 709
a. Genel Olarak 709
b. GDO ve GDO'lu Ürünler Nedeniyle Sorumluluk 711
aa. Hukuki Sorumluluk 711
aaa. Tüketicinin Korunması Kanununa Göre Sorumluluk 711
bbb. 5977 Sayılı Biyogüvenlik Kanununa Göre Sorumluluk 711
ccc. Haksız Fiil Sorumluluğu 715
bb. GDO'lu Ürünler Nedeniyle Cezai sorumluluk 716
aaa. Korunan Yarar ve Suçların Müşterek Özellikleri 716
bbb. Ürünleri Kanuna Aykırı Üretme, İthal Etme veya Çevreye Bırakma Suçları (m.15/1) 717
ccc. GDO veya Ürünlerinin İznine Aykırı Amaçla Ticareti veya Kullanımı (m.15/2) 718
ddd. GDO'lardan Elde Edilen Ürünlerin İznine Aykırı Amaçla Ticareti veya Kullanımı (m.15/3) 719
eee. Sahte Beyanla İthal veya İşleme İzni Alınması ve İzne Dayalı Eylemler (m.15/4) 720
fff. Suçların Tüzel Kişinin Faaliyeti Çerçevesinde ve Yararına Olarak İşlenmesi (m.15/5) 721
ggg. Denetimle İlgili Kanuni Yükümlülüklere Aykırılık (m.15/6) 722
ğğğ. GDO ve Ürünlerinin Kanuna Aykırı Olarak Kapalı Alanlarda Kullanılması (m.15/7) 723
cc. GDO'lar ve GDO'lu Ürünler Nedeniyle İdarenin Sorumluluğu 723
İ. Tıbbi Protez Uygulamaları 725
J. Estetik Tıbbi Müdahaleler ve Ameliyatlar 726
1. Genel Olarak 726
2. Hukuka Uygunluk Nedeni 728
3. Hukuki ve Cezai Sorumluluk 730
K. Psikiyatrik Yardım ve Tedaviler 731
1. Psikiyatrik Hastalara Tıbbi Müdahale ve Şartları 731
a. Genel Olarak 731
b. Acil Hallerde Tıbbi Müdahale 735
2. Psikiyatrik Hastalarda Bilgilendirme Yükümlülüğü 736
a. Rıza Açıklama Yeterliği Bulunan Hastaların Bilgilendirmesi 736
b. Rıza Açıklama Yeterliği Bulunmayan Hastaların Bilgilendirilmesi 740
c. Acil Müdahale Gereken Hallerde Bilgilendirme 741
3. Psikiyatrik Hastalarda Değerlendirme Riskleri 741
4. Psikiyatride Gizlilik İlkesi ve Özel Hayatın Gizliliği ve Kişisel Verilerin Korunması Yükümlülükleri 742
5. Psikiyatrik Hastalarla İlgili Mevzuat 746
L. Ağız ve Diş Sağlığı ile İlgili Tıbbi Girişimler ve Diş Hekiminin Sorumluluğu 749
1. Genel Olarak Diş Hekimliği Mesleği 749
2. Diş Hekimlerinin Hukuki ve Cezai Sorumluluğu 751
M. İlaçla Tedavi Yöntemleri ve Hekimin Sorumluluğu 753
1. İlaçlar, Kozmetikler ve Takviye Edici Gıdalar 753
2. Tedavide Güvenilirliği Bilinen İlaçların Kullanılması 756
3. Endikasyon/Ruhsat Dışı İlaç Kullanımı ve Sorumluluk 758
a. Kavram ve Benzer Kavramlardan Farkı 758
b. Endikasyon (Ruhsat) Dışı İlaç Kullanımı Koşulları 762
c. İlaç Bedellerinin SGK Tarafından Karşılanması ve Endikasyon Dışı İlaçlar Bakımından Yaşanan Sorunlar 764
d. Endikasyon Dışı Kullanımda Hekim, Eczacı ve Üreticinin Sorumluluğu 769
4. Yeni İlaçların Kullanılması ve İlaç Araştırmaları 773
a. İlgili Mevzuat 773
b. İlaç Araştırmalarında Aşamalar 775
c. İlaç Araştırmalarında Deney ve Denemelerin Hukuka Uygunluk Şartları 778
aa. İlgili Kanun Hükümlerindeki Koşullar 778
bb. İlaç ve Biyolojik Ürünlerin Klinik Araştırmaları Hakkındaki Yönetmeliğe Göre Bilimsel Araştırma Koşulları 784
aaa. Genel Olarak 784
bbb. Risk–Yarar Değerlendirmesi 788
ccc. Deneği Aydınlatma Yükümlülüğü 789
d. İlaç Deney ve Denemeleri Nedeniyle Sorumluluk 792
aa. İlgili Kavramlar ve Tanımları 792
bb. Yönetmeliğin Sorumlulukla İlgili Hükümleri 795
cc. Genel Olarak Klinik Araştırma Dönemi ve Sorumluluk 796
e. Klinik Araştırmalarda Hukuki Sorumluluk Sebepleri 797
aa. Sözleşmeye Dayalı Sorumluluk 797
bb. Vekaletsiz İş Görmeye Dayalı Sorumluluk 799
cc. İdarenin Sorumluluğu 799
dd. Haksız Fiile Dayalı Sorumluluk 799
ee. Araştırma Kliniği İşletilmesi Nedeniyle Tehlike Sorumluluğu 800
ff. Yarışan Sorumluluk Nedenlerinden, Davacı Lehine Olanın Uygulanması İlkesi 801
5. Geleneksel ve Tamamlayıcı Tıp Yöntemlerinin Tedavide Kullanılması Nedeniyle Hekimin Sorumluluğu 802
a. Kavram ve İlgili Mevzuat 802
b. Geleneksel ve Tamamlayıcı Tıp Uygulamaları Nedeniyle Sorumluluk 806
c. Sorumluluğun Hukuki Niteliği 808
d. Yönetmelik Kapsamı Dışındaki Geleneksel Yöntemlerin Uygulanması 808
N. İlaç Üreticisinin Sorumluluğu 809
1. Genel Olarak İlaç Üretimi ve İlgili Kavramlar 809
2. İlaç Üreticisinin Cezai Sorumluluğu 814
a. Genel Olarak 814
b. Ruhsatsız İlaç Üretme ve Satma Suçu 817
3. İlaç Üreticisinin Hukuki Sorumluluğu 818
a. Genel Olarak 818
b. Tüketici Hukukuna Göre Ayıplı Üretimden Sorumluluk 819
aa. 4077 sayılı (Mülga) Tüketicinin Korunması Hakkında Kanuna Göre 819
bb. 6502 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanuna Göre Sorumluluk 822
c. 7223 sayılı Ürün Güvenliği Kanununa Göre Sorumluluk 826
aa. Genel Olarak 826
bb. Sorumluluğun Kapsamı ve Hukuki Niteliği 830
cc. Sorumluluktan Kurtuluş Nedenleri 834
d. İlaç Üreticisinin Haksız Fiil Hükümlerine Dayalı Sorumluluğu 835
aa. Kusura Dayalı Haksız Fiil Sorumluluğu (BK m. 49 vd.) 835
bb. İşletme Organizasyonu Sorumluluğu (TBK 66/3) 837
e. Genel Tehlike Sorumluluğu (TBK 71) 839
f. Üreticinin Sorumluluğunun Koşulları 842
aa. Sorumluluğa İlişkin Genel Koşullar 842
bb. İlaç Üretiminde Ayıplı veya Uygunsuz (Hatalı) Ürün Sorumluluğunun Kapsamı 846
g. İlaç Patenti Sahibinin Sorumluluğu 854
O. İlaç İmal ve Satışı Nedeniyle Eczacının Sorumluluğu 855
1. Mevzuat Çerçevesinde Eczacılık Mesleği 855
2. Eczacının Mesleki Yükümlülükleri 859
a. İlaç ve Kimyevi Maddelerin Muhafazasıyla İlgili Yükümlülükler 859
b. İlaçların Hazırlanması ve Reçetelerin Kabulüyle İlgili Yükümlülükler 860
c. İlacın Tesliminde Bilgilendirme ve Danışmanlık Yükümlülüğü 861
d. Defter Tutma ve Kayıt Yükümlülüğü 867
e. Eczacılık Meslek Etiğiyle İlgili Yükümlülükler 867
3. Eczacının Hukuki Sorumluluğu 869
a. İlaç Kavramı ve Genel Olarak Eczacıların Sorumlu Olduğu Alanlar 869
b. Mesleki Yükümlülükleri Bağlamında Eczacının Hukuki Sorumluluğu 871
aa. Özen Yükümlülüğüne Aykırılık Nedeniyle Eczacının Sorumluluğu 871
bb. Aydınlatma Yükümlülüğüne Aykırılık Nedeniyle Sorumluluk 873
cc. Sırrı ve Kişisel Verileri Koruma Yükümlülüğüne Aykırılık 876
c. Hukuki Sorumluluğun Niteliği ve Kaynakları 878
aa. Haksız Fiil Sorumluluğu 878
aaa. Eczacının Kendi Fiillerinden Dolayı Sorumluluğu 878
bbb. Çalışanın veya İfa Yardımcısının Eylemlerinden Dolayı Eczacının Sorumluluğu 879
bb. Akdi Sorumluluk 880
aaa. Tüketicinin Korunması Hakkındaki Kanuna Göre 880
bbb. Eczacının Vekalet Akdine Göre Sorumluluğu 884
ccc. Eczacının Eser Sözleşmesinden Doğan Sorumluluğu 885
ddd. Satış Akdi Hükümlerine Göre Eczacının Sorumluluğu 886
eee. Genel Akdi Hükümlere Göre Sorumluluk 888
4. Eczacının Cezai Sorumluluğu 889
a. Zehirli Madde Katma Suçu 889
b. Bozuk veya Değiştirilmiş Gıda ve İlaçların Ticareti Suçu 890
c. Hayat ve Sağlığı Tehlikeye Sokacak Biçimde İlaç Yapma ve Satma Suçu 893
d. Reçeteye Bağlı Uyuşturucu–Uyarıcı Maddelerin Satışı Suçu 898
e. İlaç Dışı Ürünlerin Teşhis veya Tedavi Amacıyla Ticareti Suçu 903
f. Eczacıların Taksirle Yaralama ve Ölüme Neden Olma Suçları 904
g. İzinsiz Eczane Açma Suçu 905
İlaç Uygulamalarıyla İlgili Yargı Kararları 907
Ö. Tıbbi Sünnet Girişimleri 913
1. Tıbbi ve Hukuki Yönleriyle Genel Olarak Sünnet Girişimleri 913
2. Sünnet Girişiminin Hukuka Uygunluğu Sorunu 914
3. Sünnet Girişiminde Sözleşmenin Niteliği ve Hukuki Sorumluluk 918
4. Yetkili Kişinin Kusurlu Fiilleri veya Yetkisiz Kişilerin Sünnet Girişimi Nedeniyle Cezai Sorumluluk 918
Beşinci Bölüm
TIBBİ MALPRAKTİS EYLEMLERİ SUÇLAR VE
CEZAİ SORUMLULUK
I. CEZA SORUMLULUĞUNA İLİŞKİN GENEL HÜKÜMLER 923
A. Genel Olarak Ceza Hukuku Kuralları ve Sorumluluğun Şartları 923
B. Kusurlu Hareketle Netice Arasında İlliyet Bağının Varlığı 925
1. Genel Olarak 925
2. Yargıtay Kararlarında İlliyet Bağının Değerlendirilmesi 932
3. Üçüncü Kişi veya Mağdurun İlliyet Bağını Kesen Hareketi 936
II. TIBBİ EYLEMLERİN SORUŞTURMA VE KOVUŞTURMA USULÜ 937
A. Genel Olarak Sağlık Mesleği Mensuplarının Görev Suçlarında Soruşturma ve Kovuşturma Yöntemi 937
B. Kamu Görevlisi Sağlık Mesleği Mensupları Bakımından Ceza Hukukunda Kamu Görevlisi Kavramı 941
1. Genel Olarak 5237 sayılı Kanunda Kamu Görevlisi Sayılanlar 941
2. Sağlık Görevlilerinin Durumu 943
C. Kamu Görevlilerinin Soruşturulması ve Kovuşturulması 945
1. 4483 Sayılı Kanunun Kapsamı 945
a. Suçun Konusu Bakımından Kapsam 945
b. Failin Statüsü Bakımından Kapsam 946
2. 4483 Sayılı Kanunun İstisnaları 947
a. Faile Bağlı İstisnalar 947
b. Suçun Konusuna Bağlı İstisnalar 947
3. 4483 sayılı Kanun veya Genel Hükümlerin Uygulanacağı Haller 948
4. Üniversite Personeli 951
YARGITAY KARARLARI 951
III. TIBBİ GİRİŞİMLER NEDENİYLE İŞLENMESİ SÖZ KONUSU SUÇLAR 955
A. Kasten Adam Öldürme ve Yaralama Suçları 955
1. Türk Ceza Kanununun İlgili Hükümleri 955
2. Tıbbi Müdahale Dolayısıyla Kasten Öldürme ve Yaralama Filleri 958
a. Korunan Hukuki Yarar 958
b. Fail ve Mağdur 958
c. Genel Olarak Fiil 958
d. İstek/Talep Üzerine Öldürme 959
e. Ötenazi Eylemleri ve İntihara Yönlendirme Suçu 961
B. İhmali Davranışla Kasten Öldürme Suçu 964
1. Yasal Düzenleme ve Madde Gerekçesi 964
2. Korunan Hukuki Yarar 965
3. Suçun Maddi Unsurları 965
a. Fail 965
b. Mağdur 966
c. Failin "Belli Bir İcrai Davranış" Yükümlülüğünün Bulunması 966
aa. Genel Olarak 966
bb. İcrai Davranış Yükümlülüğünün (Garantörlüğün) Kaynakları 967
aaa. İcrai Davranış Yükümlülüğünün Kanundan Doğması 967
bbb. İcrai Davranış Yükümlülüğünün Sözleşmeden Doğması 971
ccc. Yükümlülüğün, Önceki Tehlikeli Eylemden Kaynaklanması 971
ddd. Hekimler Bakımından İcrai Davranış Yükümlülüğünün Kaynakları 974
d. Failin Yükümlü Olduğu İcrai Davranışı Gerçekleştirmemesi 977
e. Failin Belli Şekilde Davranma İmkan ve İktidarının Varlığı 977
f. İhmali Davranış ile Ölüm Neticesi Arasında İlliyet Bağının Bulunması 978
4. Manevi Unsur 980
5. Hukuka Aykırılık Öğesi 981
6. Suçun Değişik Görünüş Biçimleri 983
a. Teşebbüs 983
b. İçtima 983
c. İştirak 986
d. Yaptırım 986
e. Kovuşturma ve Görev 987
YARGITAY KARARLARI 988
C. İhmali Davranışla Kasten Yaralama Suçu 994
1. Yasal Düzenleme 994
2. Korunan Yarar 994
3. Suçun Unsurları 994
a. Fail 994
b. Mağdur 994
c. Fiil 994
4. Kovuşturma ve Yaptırım 995
İlgili Yargıtay Kararı 995
D. Taksirli Suçlar ve Genel Esaslar 996
1. Taksir Kavramı ve Taksirin Unsurları 996
a. Genel Olarak Taksirin Esası 996
b. Taksirin Unsurları 998
aa. Eylemin Taksirli Bir Suç Olması 998
bb. Neticenin Öngörülebilmesi 998
aaa. Genel Olarak 998
bbb. Tıbbi Faaliyetlerde Öngörme Unsuru 1000
cc. Dikkat ve Özen Yükümlülüğüne Aykırılık 1002
aaa. Dikkat ve Özen Yükümlülüğünün Bulunması 1002
bbb. Dikkat ve Özen Yükümlülüğüne Aykırı Davranılması 1003
aaaa. Genel Olarak 1003
bbbb. Tıbbi Girişimlerde Dikkatsizlik ve Özensizlik 1005
dd. Hareketin İradi Olması 1008
ee. Neticenin İstenmemesi 1009
ff. Tıbbi Müdahalelerde İlliyet Bağının Belirlenmesi 1009
İlliyet Bağıyla İlgili Kararlar 1014
2. Taksir Çeşitleri 1018
a. Bilinçsiz / Basit Taksir 1018
b. Bilinçli Taksir 1019
c. Bilinçli Taksir – Olası Kast Ayrımı 1021
d. Tıbbi Girişimler ve Basit – Bilinçli Taksir Ayrımı 1024
3. Taksirli Suçlarda Faillik ve Kusurun Belirlenmesi Esasları 1026
a. Yan Yana Faillik Kuralı ve Taksire İştirak Sorunu 1026
b. Yöneticilerin Cezai Sorumluluğu 1027
c. Kusurun Belirlenmesi ve Bilirkişinin Görevi 1027
c. Mağdurun Kusurunun Failin Sorumluluğuna Etkisi 1029
4. Cezayı Kaldıran veya Azaltan Şahsi Sebep (m. 22/6) 1029
5. Taksiri Ortadan Kaldıran Nedenler 1031
a. Genel Olarak 1031
b. Taksiri Ortadan Kaldıran Nedenler 1031
aa. Üçüncü Kişinin veya Mağdurun Davranışı 1031
bb. Kaza ve Tesadüf 1032
cc. Mücbir Sebep 1033
6. Taksirli Suçların Özel Görünüş Biçimleri 1034
a. Teşebbüs 1034
b. Zincirleme Suç 1034
d. Tekerrür 103